Accessibility links

Кайнар хәбәр

Radikal İslam Qırımda tamır cibärä alamı?


Qirim tatarları turında uzğan atnada başlağan yazmalar şälkemen däwam itäbez, xörmätle tıñlawçılar. Qırım tatarları ğömümän alğanda tınıç islam tarafdarları bulsalar da, Qırımda ruslar belän tatarlar arasındağı millätara kierenkelek biredä fundamental islamnıñ tamır cibärüenä dä kiterä ala qurqu bar. Şulay da Qırım tatar citäkçeläre bezdä andıy mömkinlek yuq dip tınıçlandıra.

Qırım Tatarlarınıñ töp mäçete Qırım yarıumutrawınıñ üzägendäge Aqmäçet şähärendä urnaşqan. Bu urın şähärneñ iñ yarlı öleşe. Yortları yarımcimerek, uramnarında sasığan yuıntıq su ise añqıp tora. Maşinalar su belän qaplanğan çoqırlarğa töşmäs öçen saqlıq belän aqrın ğına xäräkät itä. Mäçet tiräse. 2628

Qırım xanlığı çorında Qırımda 21 meñ mäçet bulğan. 18-nçe ğasırda Rusiä Qırımnı yawlap alğannan soñ mäçetlär cimerelä başlıy. 1944-nçe yılda tatarlar Qırımnan sörelgändä biredä inde 1700-läp kenä mäçet qalğan bula. Şunnan soñğı yıllarda mäçetlär tağın da kimi bara, kübese başqa maqsatlarda faydalanıla, äyber saqlaw urınnarına äwerelderelä. Xäzer qırımda 160-lap qına mäçet eşli, alarnıñ da kübese bik yaman xäldä.

1991-nçe yılda Ukraina bäysezlek alğannan soñ Qırımğa sörgennän 260 meñläp qırım tatarı qaytqan, kübese Üzbäkstannan. Ukraina xökümäte qaytuçılarğa cir birü, finans yardäme kürsätü, mäçet binaların qaytarıp birüne wäğdä itte. Ämma Qırımda küpçelegen ruslar täşkil itüçe cirle xakimiät wäkilläre bu wäğdälärneñ ütälüenä qarşılıq kürsätep kilä. Biredäge ruslar häm alarnıñ säyäsi citäkçeläre Qırım tatarların artıq küp taläp itüdä ğäyepli. Yış qına Rus häm Qırım tatar yäşläre arasında bäreleşlär bulğalap tora. Tatar ir-atlarnıñ kübese räsmi räweştä eşsez sanala. Häm yäşlär arasında bu qänäğätsezlekkä, açuğa kiterä. Yugoslaviädä häm Yaqın Könçığışta suğışqa kitergän qänäğätsezlek, näfrät, ber-bereñä şik belän qaraw monda da sizelä.

Qırım tatarları citäkçese Mostafa Cämiloğlu Qırım Tatarları da din belän däwlät ayırım bulğan Törkiädäge kebek İslamnıñ urtaçıl yulınnan bara di. Şul uq waqıtta Yaqın Könçığıştan Wahabiçılıq kebek kiskenräk qaraşlarnı alıp kilüçelär dä bar, aqçaları küp bulu säbäple alar biredä üz mäçet-mädräsälären aça di Cämiloğlu. Ul Qırım tatarların kiskenräk qaraşlarğa awdarırğa tırışuçılarnıñ uñışqa ireşü mömkinlege ällä ni zur tügel di. 2040

AUDİO: Radikal oyışmalarğa kilgändä, älbättä qayber keşelär kilep çığa, bez alarnı radikallar dip atamıybız, ä İslamnıñ Qırımğa xas bulmağan törläre dip atıybız.

Berniçä yıl elek 30-lap keçkenä tatar bistäse Wahhabilardan finans yardäme alıp alarnıñ radikal İslam yulınnan baruçı din ähellären qabul itkän. Ämma Cämiloğlu äytüençä, Qırım tatarları Mäçlese andıy tatarlarnıñ kübesen kire urtaçıl İslamğa qaytırğa künderä alğan. Şulay da ul, yäşlärneñ fäqirlekkä qänäğätsezlege ozaqqaraq suzılğan sayın radikal islamnıñ häm bälki xätta suğışçan qaraşlarnıñ köçäyü mömkinlege arta bara di.

AUDİO: Provokatsion broşüralar kürenä başladı. Mäs''älän anda däwlät başında möselman utırmasa möselmannar qanunnarğa buysınmasqa tieş dielä. Yäğni bez Ukraina qanunnarın sanğa suqmasqa tieş bulıp çığabız. Monda nizağ çığaru masqatında provokatsiä alıp barıluı açıq kürenep tora. Qızğanıç ki bezdä andıylar bar. Ämma Allağa şöker andıylar bezdä sanawlı ğına diärgä mömkin häm bez alarnıñ barısın da kontrol''dä totabız.

Qırım möftie Adzi Ablayev ta Wahhabilar Qırım tatarlarına ällä ni tä''sir itä almadı di. Anıñ fikerençä suğışçan İslam Qırımda tamır cibärä almıyaçaq. 2629

AUDİO: Bolar barısı da yasalma ğına ide. Min härwaqıt bezneñ xalıqta, bezneñ ata-babalarda bernindi ağımnar, sektalar bulmağan häm bulmayaq ta dip äytep kiläm. Min moña 100 protsent ışanam. Ägär dä andıylar bar ikän alar belän däwlät, oyışmalar şöğellänsen. Ä bezneñ xalıqta, bezneñ dini idarädä andıy ideologiä, andıy qaraşlar yuq häm bulmayaçaq ta. Şuña kürä bu mine ber dä borçımıy.

Ablayev äytüençä, Wahhabilarnıñ berdänber tä''sire Qırımdağı möselmannar arasında waqıtlı büleneşlärgä kiterü, ämma bu barı tik kiñräk İslam dönyasındağı büleneşneñ çağılışı ğına.
XS
SM
MD
LG