Mäğärif jurnalınıñ 8 sanı ğomumän Alabuğağa bağışlanıp, “Alabuğa mäğärifendä - yañarış çorı” digän isem astında çıqqan. Jurnalnıñ tışlığında mäğärif xezmätkärläreneñ respublika kiñäşmäse bıyıl Alabuğa şähärendä Tatarstan Prezidentı Mintimer Şäymievneñ häm respublika citäkçeläre qatnaşlığında uzuın, häm jurnalnıñ bu sanında tarixqa kerep qalğan mizgelen çağıldırğan fotosurät urnaştırılğan. Jurnalda şulay uq Alabuğa şähäre häm rayonı xakimiät başlığı İlşat Ğafurovnıñ kiñäşmädä yasağan çığışı basılğan.Jurnalnı açıp cibärü belän anda basılğan mäqälälärdä alabuğalılar üzläreneñ aldınğı pedagogik täcribäse belän urtaqlaşuın beldergän material, fotoräsemnär urın alğan. Alabuğa – Tatarstan respublikasınıñ borınğı şähärlärennän berse . Ul 2007 yılda 1000 yıllığın bäyräm itäçäk - dip başlıy süzen “Tuğan tel häm ädäbiät”säxifäsendä Alabuğa şähäre mäğärif idäräse başlığınıñ milli mäğärif häm tärbiä birü buyınça urınbasarı, Tatarstannıñ atqazanğan uqıtuçısı Roza Äxmätcanova üz yazmasında. Alabuğa ul, küp millätle şähär . Alarnıñ üz traditsiäläre , ğöref-ğadätläre bar. Älbättä, alar üz mäğrifätçeläre belän bik ğorurlanalar: Mirğaziz Uqmasıy, Qayum Nasıyri, Rizaetdin Fäxretdin. Alabuğa böyek rus rässamı İ.İ Şişkin belän danlıqlı. Şişkin kartinaların böten dönya belä.Ä Gölzadä Äxtämovanıñ Yäşel urman häm Şişkinnıñ yıraq babası dip atalğan şiğeren äle küplär işetmägänder. ”Rässam İ.İ. Şişkinnıñ yıraq babası Sälxämir isemle bulğan. Xristian dinenä küçkäç, İwan iseme alğan.“-dip açıqlıq kertep quyğan ul jurnalda basılğan şiğere aldınnan.
“Mäğärif” jurnalınıñ 9 sanında Başqortstan Respublikası mäğärif ministrı fälsäfä fännäre doktorı , professor Zöhrä Räxmätullinanıñ “Tuğan telne saqlaw häm yaqlaw-urtaq burıçıbız” digän mäqäläse urın alğan. Anda ul 2003-2004 uqu yılında Başqortstan respublikasında 3195 mäktäptä 571310 törle millät balası , şul isäptän 179086 tatar balası belem aldı. Şul 180 meñgä yaqın tatar balalarınıñ 14752се- 449 mäktäptä tuğan telendä belem ala. 760 mäktäptä 89072 uquçı tuğan telne fän bularaq öyränä. Barısın bergä quşıp sanağanda 1209 mäktäptä-103824 uquçı tatar telen öyränä. Soñğı un yılda tatar telen uqıtu oyıştırılğan mäktäplär sanı- 276га, ä tatar telen öyränüçe balalar sanı 39%tan 58,4%qa qädär arttı dip mäğlümat birä mäqälä avtorı. Arttı mikän yuq mikän , tögällege şikle, çönki Başqortstan tatarları kongressı başqarma komitetı räise Eduard Xämitovnıñ Başqortstan tatarlarınıñ II syezdında 3 avgust 2002 yılda yasağan çığışı “Tulpar” jurnalında bastırılğan ide. Anda ul 2001-2002уку yılındağı mäğlümatnı kiterä: “Respublika mäktäplärendä 202508 tatar millätendäge uquçı uqi. 494 mäktäptä 19214 tuğan telendä uqıtıla. 736 mäktäptä tatar telen 98238укучы tuğan tel bularaq öyränä. Tuğan telne barlığı 1230 mäktäptä 117452 uquçı (58%)öyränä .sitata tämam. Şulay uq E.Xämitov 1992-93 uqu yılındağı tatar mäktäpläreneñ sanı häm anda uqığan tatar balalarınıñ sanın da kiterä.Alar bolay :933 mäktäptä 67836 uquçı-yäğni uquçılarnıñ 39% tuğan tatar telen öyränälär häm uqıylar ide. Tatar telen 1400 uqıtuçı uqıta, şularnıñ 1098е yuğarı belemle. 2001-2002уку yılında tağı da 9 mäktäptä tatar telen öyränü kertelde”dip östäp quya ul çığışında. Xäzer 2003-2004уку yılı turındağı Başqortstan mäğärif ministrınıñ Mäğärif jurnalınıñ 9 sanına birgän mäğlümatına küz salıyq. “Respublika mäktäplärendä tatar telen häm ädäbiäten 1406 möğallim uqıta, şularnıñ 1164е yuğarı belemle”di ul. Dimäk, respublikada ägärdä soñğı un yıl eçendä tatar telen uqıtu oyıştırğan mäktäplär sanı 276 ğa artqan ikän , ä uqıtuçılar sanı 10 yıl eçendä tik 6 ğa ğına artqan bulıp çığa. Şul uq waqıtta Ufadağı mäktäplär sanı soñğı 10 yıl eçendä 5 mäktäptän 83кә artqan ikän .Ä gimnaziälär sanı respublikada 70 bulsa da , milli mäğärif uçrejdeniese 47 gä citsä dä, Ufa şähärendä gimnaziälär sanı 65 nçe sanlı 1 gimnaziädän başqa arta almağan ikän. Respublikada tatar balalarına tuğan telendä belem birgän mäktäplär sanı 2 yıl eçendä 494тән 449га qaluı, mondıy mäktäplärneñ 45 mäktäpkä kimüe turında söyli. Ä tatar balalarınıñ tuğan telendä belem aluçılar sanı: 19214 tän 14752гә qaluı 4462 gä kimüen kürsätä. Ä 1230 mäktäptän 1209 mäktäpkä qaldırılıp barlıq tatar balalarınıñ tatar telen öyränüçelärneñ sanı 117452 dän 103824 kä qaluı alarnıñ 13628гә kimüen kürsätä. Ä menä tatar telen fän itep uqığan uquçılar sanı 9166 ğa kimesä , andıy mäktäplärneñ sanı 736 dan 760 qa qadär yäğni 24 kä artqanın kürsätä.Bu isä Başqortstanda tatar telen tuğan tel räweşendä öyränüçelärneñ kimüen , ä tatar telen mäktäplärdä fän itep öyrätü däreslären kertkän mäktäplärneñ artuı turında söyli.
Jurnallarnıñ “Mäktäp häm ğailä säxifäsenä“ kilsäk:Ğailädä äxlaq tärbiäse” dip isemlängän Alabuğadağı 2 nçe tatar gimnaziäse uqıtuçısı Älfiä Ğaripovanıñ yazmasınnan bilgele buluınça, uqıtuçılar ata-analarnı tanılğan pedagog V.A Suxomlinskinıñ qimmätle fikerläre belän tanıştıru ısulları belän urtaqlaşa. Ämma ğailädäge äxlaq tärbiäsen birü öçen asılıbızğa qaytu yulında şul uq çorda Alabuğa şähärendä yäşägän häm icat itkän Riza Fäxretdinovnıñ, Qayum Nasıyrinıñ xezmätlären alarnıñ ğailädä qızlarğa , malaylarğa tärbiä birü turındağı kiñäşlärenä uqıtuçınıñ yazmasında iğtibar birelmi. Beleşmä öçen äytep kitäse kilä :Riza Fäxretdinovnıñ xezmätennän birelgän yazmalar “İdel” jurnalınıñ 2001 yılnıñ 4,5,6 sannarında, 2002 yılnıñ 3 sanında häm 2003 yılnıñ 7 sanında tanılğan ğalim Änwär Xäyri tarafınnan uquçılarğa añlayışlı itep äzerlängän xezmäte bulıp basılğan ide. Bu jurnallar belän kitapxanälärdä dä tanışırğa bula Şulay uq anda tağı ber yañalıq bar. Bu“Mäğärif”jurnalınıñ sentäber sanında berençe bittä 1913 yılnıñ martınnan çığa dip yazılğan cirendä “Tatar telendä” dip yazılğan urında “Tatar häm rus tellärendä” çığa dip yazılğan. Bu- yañalıq. Moña qädär bu jurnalda rus tellärendäge yazmalar bulsa da , bu urında “tatar telendä” dip kenä yazıla ide.
Mälikä Basıyr.