Accessibility links

Кайнар хәбәр

Ariel Cohen: "Sovetlarça: Putin häm anıñ Beslanğa cawabı"


Beslan faciğäsennän soñ ike kön ütügä Rusiä prezidentı Vladimir Putin Kremldä ber törkem çit il jurnalistı belän oçraştı. Alar arasında Heritage Foundation tikşerenü üzägeneñ Rusiä häm Eurasia belgeçe Ariel Cohen da bar ide. Çärşämbedä EurasiaNet.org internet säxifäsendä anıñ "Sovetlarça: Putin häm anıñ Beslanğa cawabı" digän mäqäläse dönya kürde.

Oçraşu Putinnıñ Novo-Ogarevo utırmasında ütte. Zamanında Gorbaçev 9 sovet respublika citäkçese belän Sovetlar Berlegen saqlap qalu öçen soñğı tırışlıqlar kürgän urında. Oçraşuğa kerer aldınnan billiard bülmäsendä zur plazma ekranda soñğı xäbärlär qaradıq. Ekranda keçkenä tabutlarğa salıp Beslan balaların kümälär ide, üksep yılağan analar, bu küreneşlär - närsädä soñ xata, digän awır soraw tudırdı, dip başlıy mäqäläsen Ariel Cohen, häm alğa taba bolay däwam itä.

Başlap, Rusiäneñ küzläw xezmätläre Beslanda terror ğämälenä äzerlekne kürmi qalğan, mäktäpkä barğan terrorçılarnı tuqtata almağan. Qotqaru operatsiäseneñ uñışsız bulğanı isä härkemgä mäğlüm. Spetsnaz Beslannan 30 çaqırım yıraqlıqta künegülär ütep yatqan. Gärçä, söyläşülär barğan xäldä dä, ul här mizgeldä äzer bulıp mäktäp töbendä utırırğa tieş ide. Söyläşülär barıp çıqmağan oçraqta, totıqlarnı qotqaru öçen berdän ber yul – tiz, köçle häm xädäfle xöcüm ide. Monıñ öçen maxsus cihazlar, tönlä kürä torğan äsbaplar, yañğıratu qoralları kiräk, bolar berse dä bulmağan.

İñ yamanı, yözlägän qorallı keşe, cirle xalıq, ata-analar, mäktäp tiräsennän çitkä alınmağan. Näq menä alarnıñ tärtipsez atuları zur yuğaltularğa kitergän bulırğa mömkin. Mäktäp tiräse ğömümän uratıp alınmağan, näticädä qaçıp kitkän terrorçılar belän atışular 10 säğät däwam itkän. Mäşxür Alfa häm Vympel törkemnäre 10 keşesen yuğaltqan - sovet çorınnan birle iñ zur yuğaltu. Soñğı 10 yılda bu Rusiädä 5nçe totıq alu buldı. Budenovski, Pervomayski, Kizlär, Dubrovkadan iminlek köçläre sabaq almağan bulıp çıqtı.

Qotqaru operatsiäse ni öçen şundıy qan quyulı buldı digän soraw Putin belän oçraşuda bezneñ töp soraw ide. Qızğanıçqa qarşı, ul cawapsız qaldı, dip yaza Areil Cohen häm bolay däwam itä. Soñraq añlaşılğança, Putinnıñ küñelendä başqa närsälär bulğan.

Sovet Berlege cimerelgännän soñ Rusiäneñ iminlek xezmätlären üzgärtü öçen bik az eşlände. Alar şul uq post-komunistik, quazi-totalitar säyäsi kontrol çarası bulıp qala. Östäwenä korrupsiägä batqan, monı Putin üze dä tanıy. Mondıy köçlär bügenge terrorçılıqqa qarşı tora almıy. İntihar terrorçılar salqın suğış çorındağı könbatış imperialistları tügel. Alar belän eş itü yaña qaraş taläp itä. Ul ğına tügel. Kavkazdağı ğisyannar elekke sovet cirlegendä çağıştırmaça yaña küreneş. Monda köç belän genä bulmıy, säyäsi, iqtisadi, mädäni, dini, xättä ruxi adımnar kiräk.

Menä şundıy adımnar, qüät buyınnarın üzgärtäse urınğa Putin üzäkläşterü, xakimiät bağanasın nığıtu yulın sayladı. Bu ğämäle belän ul Sovet, xättä patşa çorın iskärtte. Şuşı awır waqıtta Rusiä xalqın tügel, ä üzen, üz tiräsen köçäytergä buldı. Töbäk citäkçelären Kremldän bilgeläp, "teşsez" Cämäğät Palatasın qorıp qına Rusiädä terror mäsäläsen xäl itep bulmıy.

Rusiäneñ häm Sovetlar Berlegeneñ elekke prezidentları Boris Yeltsin häm Mixail Gorbaçev, ber bersennän bäysez räşweştä, Moskovskie Novosti gäziteneñ 17 sintäber sanında kisätülärençä, Sovet çorın sağınular yaña avtoritarizmğa kiterergä mömkin. Avtoritarizm isä terrordan däwa bula almıy, dip tämamlıy üzeneñ mäqäläsen Ariel Cohen.

-Ali Gilmi
XS
SM
MD
LG