İğtibar itkänsezder, bu atnada Tatarstannan kilgän xäbärlärdä rus pravoslav çirkäweneñ çaraları, täre belän yörü, liturgiä, ikona temaları bik yış yañğıradı. Härxäldä, izge Ramazan ayı, yaqınlaşın kilüçe Qäder kiçe belän bäyle waqiğalar yäki wäğäzlär belän çağıştırıp ta bulmıy.
Dürtençe noyäberdä böten Rusiä külämendä Qazan izge ana ikonası bäyräme ütkärelde. Mäskäwdä dä, Piterburda da, Tübän Novgorodta da Qazan häm ikona süze wäğäzlärdä häm liturgiälärdä yañğırap tordı. Pravoslav xristiannar öçen izge töşençä ul Qazannıñ izge anası. Pravoslav dinenä ışanuçılar moğcizağa tayanırğa xaqlı. Çirkäw ähelläre ikonanıñ dönyağa kilüe turında küz yäşläre belän söylilär. Monıñ belän sanlaşmıy bulmıy. Xristian dinenä ışanuçılar 16 ğasırda tufraqta ikona tabıluğa häm şuşı surätneñ polyaklarnı ciñärgä dä, başqa doşmannarnı tar-mar itügä yärdämläşüenä ışana ikän, bu alarnıñ xoquqı. Alar arasında tuğan telne saqlawçı xristian qärdäşlärebez, keräşen tatarları da bar äle.
Ämma qayber çinovniklarnıñ, şul isäptän dinsezlärneñ yäki başqa din wäkilläreneñ şul riwayätlärne säyäsi maqsatta faydalanuı bik ğäcäp. Çönki bu küreneşlär xristian dinen totuçılarnıñ üz eşe. Başqa din totuçılarnıñ häm dinsezlärneñ bu eşlärdä ğäme bula almıy. Şunısı ğäcäp häm xikmätle. Äle kiçä genä KPSS, komsomol saflarında kommunizm tözegän ateistlarnıñ kinät kenä şundıy moğcizalarğa ışana başlawı.
Kötmägändä din belän mawığıp, papalar, yepiskoplar yanında böterelüçe çinovniklar säyäsi kon'yuktura turında ğına uylamıymı ikän?
Pänceşämbe könne ütkärelgän tügäräk östäldä milli xäräkät wäkilläre Qazanda ikona tiräsendä xac häm säfärlär oyıştıruğa qarşı çıqqan. Ğadi närsä tügel bu. Bu dinnär yäki millätlär arasındağı qarşılıq tügel. Küpmeder möselman keşese tatar dönyasınıñ märkäze Qazanda ğömümpravoslav üzägen buldırıp, böten dönyadan xristiannar taşqının oyıştıruğa äzer tügel ikän, moña qolaq salmaw mömkin tügel. Moña qädär bulğan dini häm milli balans saqlanırğa tieşlege kürenep tora.
Globalizatsiä şartlarında bu balans azraq sanlı millätlär xisabına üzgärä. Radio-teledvideniedä ber minut tatarça tapşıruğa 100 minut başqa tellärdäge tapşıru turı kilä.
Soñğı yıllarda respublikada yözlärçä mäçet tözelde. Alarnıñ kübräge awıl cirendä. Ä Qazan üzägendä, Kreml' tiräsendä unike çirkäw uratıp alğan. Alarnıñ xalıqqa qaytarıluı, tözätelüe bik äybät. Küpme mullalar häm poplar atılğan, sörgengä quılğan, dini kitaplar yandırılğan ikän – bu tözätelergä tieş.
Ämma, ber dinneñ moğcizasına ikençe din totuçılarnı ışandıru yäki buysındıru xälne qatlawlandıra ğına. Mondıy xikmätle wazğiättä çama kiräk. Ul çama Qazan kremleneñ üzägendä yaxşı kürenä. Änä tora Blagoveşenie soborı. Şunda uq – Qol Şärif mäçete qalıqtı. Küptän tügel Ästerxanda tözelgän Täwbä mäçete häm yaqında ğına tözelgän çirkäw kebek ük, ike Alla yortınıñ ber-bersenä säläm birüe xäzerge zamannıñ bilgese. Tatarstan Prezidentınıñ häm respublikanıñ soñğı 15 yıldağı ğämällärenä dä, Qazannıñ tarixına da häm bügengesenä dä häykäl bulıp tora bu kürşelek. Küptännän inde Qazan östendä allahı äkbär awazı da, çirkäw qıñğırawları da tigez yañğırap tordı. Ber kem ber kemgä räncemäde, törle din wäkilläre sabırlıqqa, tatulıqqa çaqırdı. Moğcizalı izge ana surätläre - pravoslav dinen totuçılarnıñ üzläreneñ genä eşe. Alarğa başqa din wäkillären tabındıra almıysıñ. Xätta säyäsi kon’yuktura da mäcbür itä almıy. İzge ikonanıñ quäte, xikmäte aña ışanmawçılarğa tä'sir itmi. Ä säyäsät ul bernindi xikmät tügel, ä barı tik mänfäğät kenä. Qazannıñ izgelegen, anıñ kem öçen nindi ana buluın härkem üzençä añlıy. Berniçä yıl elek Volgogradta mäçet saluğa jirle xalıq qarşı çıqqaç, möfti Gaynetdin, general Aqçurin, eşquar Möslimovlar anda mäçet saludan baş tarttılar. Ğauğalı cirdä izgelek tormawın añladı alar. Waqıt monıñ döreslegen rasladı.
Bu yulı da, Qazan izge ana ikonası urının xäl itkändä, cirle xalıqlarnıñ käyefe belän sanlaşmaw, anı başqalarğa köçläp tağu anıñ däräcäsen töşerü bulır ide. Härkemneñ üz anası izge, aña üz anası bik citä. Menä şul inde iñ zur moğciza, iñ zur xikmät.
Rimzil Wäli