Accessibility links

Latin imlasın Tolerantlıq könendä tıydılar


Ay-hay, tämamlanıp kilüçe atna törle macaralarğa, istälekle könnärgä bay. Studentlar, yäkşämbe könne televidenie, artilleriä köne, kürmäwçelär köne şuşı ğälämät zur bäyrämnär arasında ör yaña bäyrämne iskä almıy bulmıy. Ul da bulsa 16 noyäberdä ütkärelä torğan tolerantlıq köne. Qayberäwläregez bu süzneñ mäğnäsen dä belmi torğandır äle. Tolerantlıq ul sabırlıq, başqa keşelärneñ üzençäleklärenä dönyağa qaraşlarına tınıç qaraw, tüzemle bulu digän süz. “Sin miña oxşamağansıñ, qılanışlarıñ mine aptırata, milläteñ, säyäsi qaraşlarıñ küñelgä yatmıy, küzeñneñ qısıq buluı, gäwdäñneñ qalınlığı, tawışıñnıñ neçkälege küñelgä yatmıy, ämma min siña bäylänmim, niçek bar şulay qabul itäm.” Yuq isä bit tüzep tora almaslıq xälgä töşkän sabırsız keşelär tik tomalğa suğışıp kitärgä mömkin.

Ayırım keşe tügel tulı ber sotsial' qatlamnar, däwlätlär sabırlığın yuğaltsa axır zaman şunnan başlana inde. Üzeñ yäşä, başqalarğa da kön itärgä mömkinlek qaldır. Ber süz, yäki küz qaraşı öçen qan suğışqan duslar, pıçaqqa pıçaq kilgän ir belän xatın, tik tomalğa diärlek talaşıp ayırılalar, ber patşa belän ikençese, yäki üz xaqiqäten yaqlağan ike ğalim ber talaşıp kitsä, bu nizağnı mäñge tuqtatam dimä. 12 yıl elek Vladikavkazda osetinnar belän inguşlarnıñ bergä yäşäwläre mömkin bulmawı turında cirle xalıqnıñ parlamentında qarar qabul itelgän ide. Niçek inde ul bergä yäşäp bulmasqa tieş, “nevozmojnost' sovmestnogo projivaniya” digän qararnıñ proyektın yazuçılar kemnär soñ alar? Berniçä yıldan mondıy axmaq qarar yuqqa çığarıldı, çönki härqayda da millätlär qatnaşıp yäşi, ber - bersenä tınıç qarap, üz itep ğömer kiçerü yağın qararğa kiräklege kön kebek açıq.

Bolay da bit döresen äytkändä kisken qarşılıqlar, tartqalaşu öçen säbäplär, tigez bülenmägän qalcalar, ğädel birelmägän däräcälär küzgä taşlana, ä sabırsızlıq kileşmäwçänlektän ni çıqqanın beläsez. Dömbäsläşü, suğışu menä şul xällär kilep çıqmasın öçen däwlät maxsus çaralar kürä. Bälki işetkänsezder dä äle Rusiä xökümäte biş yıllıq federal' maqsatçan programma çığarğan ide. Bu sabırlıqnı üsterü programması buyınça 250 million sumlıq fänni tärbiä eşläre başqarılırğa tieş. Rusiä kebek il öçen bu summa ällä ni zur tügel, şulay da izge eşlär başlap cibärergä bula. Älege programmanıñ xucası- Rusiäneñ mäğärif ministrlığı nindider çaralar ütkärsä dä, sabırlıq artqanı sizelmäde. Kiresençä, skinxedlar tağın da usallaştı, partiälär ber bersenä qul birmi başladı. Zur aqçalı baylarğa könläşep, açulanıp qarawçı fäqirlärneñ sabırlığı hiç artmıy. Kavkaz millätlelärgä, çit il keşelärenä qırın qaru, yawlıq, tübätäy kigännärne eläkterep alu normağa kerde.

Şuña kürä, 16 noyäberdä tolerantlıq, sabırlıq könendä Rusiädäge millätlärneñ tuğanlığı, üzençälekläre turında tuqırlar inde dip borçılğan idem. Menä bezneñ ildä xalıqlar törle - törle härqaysı qabatlanmas, dinnärebez dä törle, ämma küñellärebez bergä dip qolaq itlären kimerüdän şikländem. Yuq, tolerantlığın da, federal' maqsatçan programmanı da iskä töşerüçe bulmadı ul könne. Şuşı sabırlıq bäyräme könendä Rusiäneñ mäxkämäse qarar çığardı. Däwlät Duması qabul itkän ber qanunda Rusiä xalqı tuğan telendä barı tik kiril xärefläre belän genä yazarğa tieş, milli älifbalarnı respublika tügel,ä federal' xakimiät raslıy dip yazılğan ide. Konstitutsiä mäxkämäse üz köçendä qaldı, yäğni tatarlarnıñ latinğa küçü omtılışı tuqtatıldı. Şul uq könne xätta Qazan TV kanalları da “tatarlarnıñ latinğa küçü mäs’äläsendä soñğı noqta quyıldı” digän süzlär yañğıradı.

Menä siña tolerantlıq, menä siña sabırlıq! Tarixta äle ber genä däwlättä dä, ber genä patşa, imperator, general' sekretar' milli azçılıqlarnıñ älifbaların raslamağan, xätta urıs patşaları da möselmannarnıñ xäreflärenä tığılmağan. Rusiä däwläte latinnı ciñde, anıñ x”räkäten tuqtattı digän ğibärä añlı keşeneñ çäçlären ürä torğıza. Niçek inde böten dönya yazğan xäreflärne yuqqa çığarasıñ, alar bit bar! Urıs möxitenä dä bik därräw genä kerep baralar, MacDonal’ds häm mersedes, komp'yuterlar belän bergä. Bezneñ ildä uylap tabılmağan dip kenä tägärmäçne, yäki şariklı podşipniknı ğämäldän çığarıp bulmıy bit. Ä menä keçeräk millätlärneñ dönya sivilizatsiälärenä yabışıp yatuına küz aqaytıp bula. Aldan äytkän tolerantlıq programmasında milli sabırsızlıqnı ekstremizm dip atağannar, yäğni 16 noyäberdä tolerantlıq könendä şundıy zur däräcädäge däwlät oyışmaları milli ekstremizm belän şöğellänä.

Menä şulay itep eşçe klassnıñ ğädäti bäyrämen tartıp alıp 4 noyäberdä ällä niçä ğasır elek polyaklarnı ciñü xörmätenä bäyräm täğäyenläp mataşalar. Ä bit bu tolerantsızlıq.

Menä şundıy xikmätle xäl çıqtı bit uzğan sişämbe tolerantlıq könendä. Räxätlänep milli aşlar peşerep , milli cırlarnı cırlap, ber- berebezgä üz tarixıbıznı, üz mädäniätebezne kürsätep, ğorurlanışıp, milli sabırlıq tuğanlıq könen bäyräm itik disäk, kukiş tottırdılar. Menä sezgä kirilça xäref tınığız çıqmasın didelär. Äytergä kiräk, tatarlar bu oçraqta da sabırlığın kürsätte, küpçelek tatar älifbasın yaqlap tawışlanıp mataşmadı. Qurıqqannan tügel, bezneñ xalıq qurıqmıy xikmät şunda, menä şul küpçelek häm yäş cilkençäk tatarnıñ xärefen tügel ,süzen belmi, tatarça uqımağan, yazmağan keşe niçek itep tatar xärefe öçen tawış kütärsen. Kütärmi ul, keşe xärefläre belän üz telendä yaza, başqalarnıñ aş – suların äzerläp östälenä quya, keşe cırların cırlıy. Ämma aña barıber sin bigräk tolerant,sin şundıy sabır, başqa millät mädäniätlären üzenekennän dä yaqın itäseñ, başqalarnıñ telen su kebek eçäseñ dip maqtamıylar, cayı çıqqanda separatist, millätçe dip sügep kitälär äle. Şunısı ğına qızğanıç.

Rimzil Wäli

XS
SM
MD
LG