Rusiädä 3 meñgä yaqın bala yortında 220 meñnän artıq yätim bala tärbiälänä. Uzğan yıl Rusiädä 14 meñ 101 bala yaña äti-änilären tapqan. Alarnıñ yartısınıñ yaña ğailäläre xäzer çit ildä. 71%tı Amerika Quşma Ştatlarında, 12% İspaniädä, annan da äzräk Fransiä, İtaliä häm Kanadada. Bügen bu xaqta söyläwebezneñ säbäbe – soñğı 3 yılda çit illärdän kilep Rusiädä bala alu täcribäse bik nıq artıp kitüe. 1992nçe yılda Rusiä bu eşne qanuni yulğa quyğannan soñ – balanı tärbiägä alu sisteması tözelde. Küptän tügel Germaniä kanslerı Gerhard Şröder Peterburdan 3 yäşlek qız balanı ğailäsenä alıp kitte. Ber ay elek Mäskäwgä şul uq maqsat belän Holliwood yoldızı Angelina Joli kilgän digän xäbärlär bar, "Lara Croft" filmı aşa tanış Angelina üzenä zäñgär küzle ap-aq çäçle färeştädäy keçkenä malay ezli ikän, häm tapqan da dip söylilär. Qağäz eşläre ber-niçä ayda tämamlanıp Rusiädän keçkenä färeştä Holliwoodqa kitäçäk. 29 yäşlek Angelina Joli''nıñ Komodjiädä ullıqqa alğan 3 yäşlek malayı bar ikän inde.
Başqa ber ğailä – İspaniäneñ tönyağındağı Santander şähärennän Tömängä näq şuşı uq maqsat belän kilgän Rafael häm Mariağa – 40 yäşlär tiräse. Alar ikese dä şat küñelle, üz üzlärenä ışanğan keşelär kebek kürenä. Maria süzlärenä qarağanda, monda kilgänçe alar bik küp qağäz eşlären başqarğan. Maria: "İñ berençe itep şunı äytäsem kilä – İspaniä däwläte röxsäte bulmıy torıp bez monı eşli almas idek. İñ berençe şul kiräk, soñınnan bez – balanı İspaniägä alıp qaytqaç da tışqı eşlär ministrlığında terkäw turında kileşügä qul quydıq. Tağın bik küp qağäzlär imzaladıq – bez daimi räweştä bala turında xisap birep torırğa tieş bulaçaqbız. Şulay uq tışqı eşlär ministrlığı xezmätkärläre bezneñ öygä kilep balanıñ nindi şartlarda üsüen kontrol itep toraçaq".
Maria, balaların alıp cılı İspaniägä qaytıp kitäçäkläre turında xıyallana. Yäş ata-ana ber tuğan ike malaynı alırğa qarar itkän. Malaylar da ber ğailädä üsäçäk, Maria belän Rafael dä ber yulı ike balaları bulaçaq. Rusiädä tuğan balalarnıñ amerikan, ispan yä franzus bulıp üsüläre – bala yortı xezmätkärlären borçıy. Alar tuğan illären, ana tellären belep üserme? Bulaçaq äni Maria: "18 yäşe tulğançı bala Rusiä watandaşı bulaçaq, anıñ qaydan kilgäne ser itep totılmıy, anıñ telägän çaqta Rusiägä baru mömkinlege bulaçaq, bu ber nindi dä ser tügel".
Ni disäñ dä – çit ildä ğailädä üsü – tuğan ileñdä balalar yortında tärbiälänüdän yaxşıraq. Bigräk tä şunı äytäsem kilä – çit il watandaşlarına, küpçelege awıru balalar ğına birelä. Ğadättä Rusiädä ullıqqa aluçılar mondıy balalardan inde baş tartqan bula. Çit il keşelärneñ balanıñ awıru buluı da, aña medetsina häm psixoligik yardäm kürsätü kiräklege dä qurqıtmıy. Soñğı yıllarda Rusiädän ullıqqa-qızlıqqa balalar alu tağın ni öçen arttı disägez – çit illärdä bu eşne başqaru öçen bik küp açqa, bik küp waqıt häm bik küp qağäz kiräk. Bolarnı barısın da eşläp çıqsañ – balanı üsterergä ğömereñ dä qalmayaçaq. Şuşı wazğiätne bezneñ Tömändäge xäbärçebez Nail Alan da tikşerde häm bügen ul Azatlıqnıñ Awlaq öyendä qatnaşa...
Nail: Uzğan yıl Tömän ölkäseneñ könyağındağı balalar yortlarınnan 132 balanı ullıqqa häm qızlıqqa alğannar. Bıyıl isä 124 bala ğäilä qanatı astına kergän. Äle yıl tögällänmägän... Tömän ölkäseneñ könyäğında çit ilgä balalarnı ullıqqa häm qızlıqqa birü belän 15 wäkil şöğellänä. Seberdän kitkän balalar Quşma Ştatlar, İspaniä, Fransiä, Belgiädä yäşi. Badrızlova: "Все что делается в Российской Федерации я могу сказать бесплатно. А что они там платят в своей стране, я не могу ответить, что я этого не знаю".
Tömän ölkäse xaqimiäteneñ fän häm mäğärif departamentındağı maxsus belem häm baliğ bulmağannarnıñ xoquqların saqlaw bülege başlığı Larisa Badrızlova süzlärençä, çit ildän kilgännär bala alğan öçen Rusiädä aqça tülämi. Ä üz illärendä küpme tülägännäre berkemgä dä bilgele tügel. Tömän ölkäseneñ fän häm mäğärif departamentı 92 nçe yıldan yätimnärne çit ilgä cibärü belän şöğellänä. Tömän ölkäsendä aradaşçı 15 wäkil terkälgän. Larisa Badrızlova süzlärençä, balalarnı kildelär dä alıp kittelär genä tügel ikän şul...
Badrızlova: "Процедура очень сложная: определен перечень документов законом Федеральным о государственном банке данных. В соответствии этим законом они представляют нам документы. Мы рассматриваем эти документы в течение месяца. Информируем представителя, что документы рассмотрены. Потом они приезжают. Мы даем направление посещения ребенка. И о результатах этого посещения они нас информируют письменно. -А результаты какие бывают? Отказы бывают? -Отказы бывают. Но в основном причина отказа- это состояние здоровье ребенка. Мы сегодня работаем с иностранными гражданами предлагаем только тех детей, которые не востребованы Российскими гражданами".
Bala alırğa teläge bulğan çit il keşeläre başta üz illärendäge balanı ğäilägä birü belän şöğellänä torğan oyışmalarğa möräcägät itä. Bu oyışmalarnıñ Rusiädä terkälgän wäkillekläre Rusiä Mäğärif ministrılığındağı mäğlümätlär banлı aşa qaysı şähärdän bala alırğa mömkinlege turında qayğırta. Bala alırğa teläwçelär ğäiläse, yäşäw şartları, sälamätlekläre, xezmät xaqları turındağı häm başqa doqumentlarnı tuplap betergäç mäğärif ministrlığı täqdim itkän şähärgä yul tota. Tömändä çit il watandaşların Larisa Badrızlova qarşı ala. Böten dokumentlarnıñ da tärtiptä buluına inanğaç, ul bala belän oçraşırğa fatixasın birä. Bala küñellärenä xuş kilsä, kim digändä ay yarım eçendä mäxkämä bula. Sud qararı soñğı süzne äytä. Bala alğan ğäilä üz illärendäge Rusiäneñ generäl qonsullığında balanı terki häm 3 yıl däwamında Tömän ölkäseneñ mäğärif departamentı aldında xisap tota. Balanıñ yäşäw räweşe, sälamätlege, tormışı turında otçet birä.
Min Larisa Badrızlowadan bezneñ il keşeläre çit illär belän çağıştırğanda äzeräk alamı, ällä kübräkme dip soradım. Ul: “Elekke yıllarda ike tapqır äzeräk ide, bıyıl 50 gä 50 turı kilä”,- dide. Teläge bulğan yalğız keşelär dä balalı bula ala. Bernindi qarşılıq yuq ikän.
"İñ berençe alğan malayğa minem xäzer 17 yäş. 10 yıldan artıq. Alpeyev Andrey digän malaynı alğannar ide. Nıq perezhivat itkän idem anı alğanda. Uzem uylap yoredem, min gönahlı bulırmın. Balalarnı çit ilgä cibäräm, alar miña räncep yäşärlär dip. Amerikäğa barıp qaytqaç, küñelem tınıçlandı. Min alarnı balalarnıñ bäxete öçen urnaştıru çit ilgä. Alar anda ğäilädä yäşilär", dip söyläde miña Yambay balalar yortınıñ mödire Änisä Usmanova.
Bu balalarnı yortınnan 10 nan artıq qıznı häm ir balanı çit il keşeläre üzlärenä alğan. 1 qız Fransiädä, qalğannarı Amerikä Quşma Ştatlarında yäşi.
Änisä xanım 2002 nçe yılda Quşma Ştatlarda bulıp qayttı. Bu säfärne “Ömet bişege”- “Колыбель Надежды» digän aпentlıq oyıştırğan. “Ömet bişege” amerikän ğäilälären balalı itü belän şöğellänä. Änisä UsmanoмaTömän ölkäsendäge balalar yortlarınnan 16 balanı alıp barğan. Alar- balalar cäylären amerikada ütkärgännär. Alar belän bala alırğa teläge bulğan ğäilälär tanışqan häm barsı da dip äyterlek alğa taba üzläreneñ tormışların oqean aryağında ütkäräçäk. Änisä xanım Quşma Ştatalarda bulğan waqıtta, äti häm änidän “Sezneñ üzegezneñ dä ike balağız bar, tağın nigä alırğa telisez. Ya Rusiägä, ya Qıtayğa barasız”,- dip sorağan. Alar bez balalarnı bik yaratabız,- dip cawap birgännär. Annan soñ çit ildän bala alğan ğäilälärne törle salım - naloglardan da azat itälär ikän...
Bez Yambay balalar yortı mödire bülmäsendä fotoräsemnärne qarap utırabız. Änisä xanım ber 14 yäşlek qıznı qoçaqlap räsemgä töşkän. “Bu bezneñ tärbiädäge qız ide. Milläte - xant. Xäzer amerikäda yäşi. Min anda bulğanda minem belän oçraşırğa kilde. Klassik biüläre belän şöğellänä. Biü uqıtuçısı bulırğa teli. Cäy köne ide. Yambay balaları xäzer Qara diñgez buyında yal itä. Sin yalıñnı niçek ütkäräseñ digäç, äti-äniem miña maşina aldı. Anı yörtergä öyränäm,- digän. Ägär bu bala Rusiädä qalağan bulsa, yazmışı bötenläy başqa bulır ide,"- dip söyli Änisä xanım.
Usmanova: "Telefonnan söyläştem. Anda ber Kalieva digän qızçıqnı alğannar ide. Tatar qızı. Ber semya. Xäzer äytätelär, kilgän çaqta tıñ qıyın ide ul qızğa. Yazıqowoy baryer, annan yat keşelär. Yele-yele (köçkä) priwıkla didelär. Yartı yılda ul telne öyrängän. Xäzer atta yöri. Minnän sorıylar sezneñ detdomda at barmı ide mällä didelär. Atta yörergä yarataa didelär."
Yambay balalar yotı 90 balağa isäplängän. Bügen anda 76 bala bar. Däwlät ber yılğa ber balağa 90 meñ sum aqça birä. Xezmät xaqı da, yortnı cılıtu, elektr belän täemin itü, tözätü, balalarnı kienderü, aşatu da şuşı aqça eçennän. "Citmi,"- di Änisä xanım. Dusları bulmasa, yaña suıtqıçlar, yaña cixazlar alu qıyın bulır ide. Alar yärdäm itä. Här ğäiläneñ ber ike dustı - yärdämçeläre bar. Törle oyışmalar, şirkätlär bulışıp tora. Yambaydağı balalar yortında balalar ğäilä bulıp yäşi. Ayırım fatir şikelle. Ğäilädä keçkenälär dä, yäşüsmerlär dä bar. Tatar millätennän bulğan balalar sanı küpme digän sorawğa mödir bolay dip cawap birde.Usmanova: "Ber 30% tatarlar. Min 1983 nçe yıldan eşlim. Gde to 95 nçe yılğa qädär tatarlar yuq ide detdomda. Az - ber ike. Soñğı waqıtlar menä Yärkäw rayonınnan, Wağay rayonınnan kilä başladılar. Tömän rayonınnan da bar xäzer tatar balalar. Tormış awırlıqtan nawerno. İqtisadi totqıqsızlıq. Semyalarğa yardäm yuq."
Bala alırğa teläwçe çit il keşeläre üzläreneñ üteneç qağäzlärendä ber waqıtta da millätne kürsätmilär. Bik siräk oçraqta ğına qız yäki malay alırğa telägänne belderälär. Annan da qala, anketalarda “Bezgä sälamätlege nıq bulmağan bala da yarıy. Bez anı däwalarbız”,- digän yullar da siräk oçramıy ikän. Bu xaqta miña balalarnı çit ildäge ğäilälärgä birü belän şöğellänüçelär söyläde.
Bügen änilär köne, xörmätle tıñlawçılar. Dönya niçek üzgärä äni bulğaç? Älfiä Safina – Tatarstannıñ Eçke eşlär ministrlığınıñ matbuğat wäkile: "Äni keşe bulğannan soñ bötenläy ikençe yaqqa üzgäräseñ. Elek wayımsız, üz turında ğına uylap, ul waqıtta äle üz änieñ turında da ikençe törle uylıysıñ. Ä inde menä üzeñ äni bulğannan soñ – äni bulunıñ tämen, cawaplılığın toyasıñ. Sin keçkenä genä ber can iäsen dönyağa tudırdıñ. Anı üsterergä, anı tärbiälärgä, anı çın keşe itergä tieşseñ. Tönlä belän "ah" itep ıñğıraşıp quysa da, nindi genä tämle yoqığa talğan bulsañ da, uyanıp, anı übep çäbäkläp tağın yoqlatıp cibäräräseñ. Şul waqıtta üz änieñneñ dä ni qadär qaderle ikänen añlıysıñ, minemçä."
Şuşı xanım bik küp tatar häm başqort xatın-qızları kebek ber ük waqıtta eştä - ölkän leytenant ta, öydä äni dä, tormış iptäşe dä, üz äniseneñ qaderle qızı da. Älfiä Safina: "Äz genä xatın-qızğa, analarğa uñay şartlar tudırılsa, cämğiätebez dä yämläner, tirä-yaqtağı tiskäre ğamällär kimer, balalar arasındağı xoquq bozular bermä ber kimer, dip uylıym. Ägär dä xatın-qıznıñ bala tärbiälärgä waqıtı qalsa."
Qaderle änilärebezgä isänlek, ğailädä iminlek häm tınıçlıq, balalarnıñ igelegen kürülären teläp qalabız!
Alsu Qormaş, Nail Alan, Bikä Timerova
Başqa ber ğailä – İspaniäneñ tönyağındağı Santander şähärennän Tömängä näq şuşı uq maqsat belän kilgän Rafael häm Mariağa – 40 yäşlär tiräse. Alar ikese dä şat küñelle, üz üzlärenä ışanğan keşelär kebek kürenä. Maria süzlärenä qarağanda, monda kilgänçe alar bik küp qağäz eşlären başqarğan. Maria: "İñ berençe itep şunı äytäsem kilä – İspaniä däwläte röxsäte bulmıy torıp bez monı eşli almas idek. İñ berençe şul kiräk, soñınnan bez – balanı İspaniägä alıp qaytqaç da tışqı eşlär ministrlığında terkäw turında kileşügä qul quydıq. Tağın bik küp qağäzlär imzaladıq – bez daimi räweştä bala turında xisap birep torırğa tieş bulaçaqbız. Şulay uq tışqı eşlär ministrlığı xezmätkärläre bezneñ öygä kilep balanıñ nindi şartlarda üsüen kontrol itep toraçaq".
Maria, balaların alıp cılı İspaniägä qaytıp kitäçäkläre turında xıyallana. Yäş ata-ana ber tuğan ike malaynı alırğa qarar itkän. Malaylar da ber ğailädä üsäçäk, Maria belän Rafael dä ber yulı ike balaları bulaçaq. Rusiädä tuğan balalarnıñ amerikan, ispan yä franzus bulıp üsüläre – bala yortı xezmätkärlären borçıy. Alar tuğan illären, ana tellären belep üserme? Bulaçaq äni Maria: "18 yäşe tulğançı bala Rusiä watandaşı bulaçaq, anıñ qaydan kilgäne ser itep totılmıy, anıñ telägän çaqta Rusiägä baru mömkinlege bulaçaq, bu ber nindi dä ser tügel".
Ni disäñ dä – çit ildä ğailädä üsü – tuğan ileñdä balalar yortında tärbiälänüdän yaxşıraq. Bigräk tä şunı äytäsem kilä – çit il watandaşlarına, küpçelege awıru balalar ğına birelä. Ğadättä Rusiädä ullıqqa aluçılar mondıy balalardan inde baş tartqan bula. Çit il keşelärneñ balanıñ awıru buluı da, aña medetsina häm psixoligik yardäm kürsätü kiräklege dä qurqıtmıy. Soñğı yıllarda Rusiädän ullıqqa-qızlıqqa balalar alu tağın ni öçen arttı disägez – çit illärdä bu eşne başqaru öçen bik küp açqa, bik küp waqıt häm bik küp qağäz kiräk. Bolarnı barısın da eşläp çıqsañ – balanı üsterergä ğömereñ dä qalmayaçaq. Şuşı wazğiätne bezneñ Tömändäge xäbärçebez Nail Alan da tikşerde häm bügen ul Azatlıqnıñ Awlaq öyendä qatnaşa...
Nail: Uzğan yıl Tömän ölkäseneñ könyağındağı balalar yortlarınnan 132 balanı ullıqqa häm qızlıqqa alğannar. Bıyıl isä 124 bala ğäilä qanatı astına kergän. Äle yıl tögällänmägän... Tömän ölkäseneñ könyäğında çit ilgä balalarnı ullıqqa häm qızlıqqa birü belän 15 wäkil şöğellänä. Seberdän kitkän balalar Quşma Ştatlar, İspaniä, Fransiä, Belgiädä yäşi. Badrızlova: "Все что делается в Российской Федерации я могу сказать бесплатно. А что они там платят в своей стране, я не могу ответить, что я этого не знаю".
Tömän ölkäse xaqimiäteneñ fän häm mäğärif departamentındağı maxsus belem häm baliğ bulmağannarnıñ xoquqların saqlaw bülege başlığı Larisa Badrızlova süzlärençä, çit ildän kilgännär bala alğan öçen Rusiädä aqça tülämi. Ä üz illärendä küpme tülägännäre berkemgä dä bilgele tügel. Tömän ölkäseneñ fän häm mäğärif departamentı 92 nçe yıldan yätimnärne çit ilgä cibärü belän şöğellänä. Tömän ölkäsendä aradaşçı 15 wäkil terkälgän. Larisa Badrızlova süzlärençä, balalarnı kildelär dä alıp kittelär genä tügel ikän şul...
Badrızlova: "Процедура очень сложная: определен перечень документов законом Федеральным о государственном банке данных. В соответствии этим законом они представляют нам документы. Мы рассматриваем эти документы в течение месяца. Информируем представителя, что документы рассмотрены. Потом они приезжают. Мы даем направление посещения ребенка. И о результатах этого посещения они нас информируют письменно. -А результаты какие бывают? Отказы бывают? -Отказы бывают. Но в основном причина отказа- это состояние здоровье ребенка. Мы сегодня работаем с иностранными гражданами предлагаем только тех детей, которые не востребованы Российскими гражданами".
Bala alırğa teläge bulğan çit il keşeläre başta üz illärendäge balanı ğäilägä birü belän şöğellänä torğan oyışmalarğa möräcägät itä. Bu oyışmalarnıñ Rusiädä terkälgän wäkillekläre Rusiä Mäğärif ministrılığındağı mäğlümätlär banлı aşa qaysı şähärdän bala alırğa mömkinlege turında qayğırta. Bala alırğa teläwçelär ğäiläse, yäşäw şartları, sälamätlekläre, xezmät xaqları turındağı häm başqa doqumentlarnı tuplap betergäç mäğärif ministrlığı täqdim itkän şähärgä yul tota. Tömändä çit il watandaşların Larisa Badrızlova qarşı ala. Böten dokumentlarnıñ da tärtiptä buluına inanğaç, ul bala belän oçraşırğa fatixasın birä. Bala küñellärenä xuş kilsä, kim digändä ay yarım eçendä mäxkämä bula. Sud qararı soñğı süzne äytä. Bala alğan ğäilä üz illärendäge Rusiäneñ generäl qonsullığında balanı terki häm 3 yıl däwamında Tömän ölkäseneñ mäğärif departamentı aldında xisap tota. Balanıñ yäşäw räweşe, sälamätlege, tormışı turında otçet birä.
Min Larisa Badrızlowadan bezneñ il keşeläre çit illär belän çağıştırğanda äzeräk alamı, ällä kübräkme dip soradım. Ul: “Elekke yıllarda ike tapqır äzeräk ide, bıyıl 50 gä 50 turı kilä”,- dide. Teläge bulğan yalğız keşelär dä balalı bula ala. Bernindi qarşılıq yuq ikän.
"İñ berençe alğan malayğa minem xäzer 17 yäş. 10 yıldan artıq. Alpeyev Andrey digän malaynı alğannar ide. Nıq perezhivat itkän idem anı alğanda. Uzem uylap yoredem, min gönahlı bulırmın. Balalarnı çit ilgä cibäräm, alar miña räncep yäşärlär dip. Amerikäğa barıp qaytqaç, küñelem tınıçlandı. Min alarnı balalarnıñ bäxete öçen urnaştıru çit ilgä. Alar anda ğäilädä yäşilär", dip söyläde miña Yambay balalar yortınıñ mödire Änisä Usmanova.
Bu balalarnı yortınnan 10 nan artıq qıznı häm ir balanı çit il keşeläre üzlärenä alğan. 1 qız Fransiädä, qalğannarı Amerikä Quşma Ştatlarında yäşi.
Änisä xanım 2002 nçe yılda Quşma Ştatlarda bulıp qayttı. Bu säfärne “Ömet bişege”- “Колыбель Надежды» digän aпentlıq oyıştırğan. “Ömet bişege” amerikän ğäilälären balalı itü belän şöğellänä. Änisä UsmanoмaTömän ölkäsendäge balalar yortlarınnan 16 balanı alıp barğan. Alar- balalar cäylären amerikada ütkärgännär. Alar belän bala alırğa teläge bulğan ğäilälär tanışqan häm barsı da dip äyterlek alğa taba üzläreneñ tormışların oqean aryağında ütkäräçäk. Änisä xanım Quşma Ştatalarda bulğan waqıtta, äti häm änidän “Sezneñ üzegezneñ dä ike balağız bar, tağın nigä alırğa telisez. Ya Rusiägä, ya Qıtayğa barasız”,- dip sorağan. Alar bez balalarnı bik yaratabız,- dip cawap birgännär. Annan soñ çit ildän bala alğan ğäilälärne törle salım - naloglardan da azat itälär ikän...
Bez Yambay balalar yortı mödire bülmäsendä fotoräsemnärne qarap utırabız. Änisä xanım ber 14 yäşlek qıznı qoçaqlap räsemgä töşkän. “Bu bezneñ tärbiädäge qız ide. Milläte - xant. Xäzer amerikäda yäşi. Min anda bulğanda minem belän oçraşırğa kilde. Klassik biüläre belän şöğellänä. Biü uqıtuçısı bulırğa teli. Cäy köne ide. Yambay balaları xäzer Qara diñgez buyında yal itä. Sin yalıñnı niçek ütkäräseñ digäç, äti-äniem miña maşina aldı. Anı yörtergä öyränäm,- digän. Ägär bu bala Rusiädä qalağan bulsa, yazmışı bötenläy başqa bulır ide,"- dip söyli Änisä xanım.
Usmanova: "Telefonnan söyläştem. Anda ber Kalieva digän qızçıqnı alğannar ide. Tatar qızı. Ber semya. Xäzer äytätelär, kilgän çaqta tıñ qıyın ide ul qızğa. Yazıqowoy baryer, annan yat keşelär. Yele-yele (köçkä) priwıkla didelär. Yartı yılda ul telne öyrängän. Xäzer atta yöri. Minnän sorıylar sezneñ detdomda at barmı ide mällä didelär. Atta yörergä yarataa didelär."
Yambay balalar yotı 90 balağa isäplängän. Bügen anda 76 bala bar. Däwlät ber yılğa ber balağa 90 meñ sum aqça birä. Xezmät xaqı da, yortnı cılıtu, elektr belän täemin itü, tözätü, balalarnı kienderü, aşatu da şuşı aqça eçennän. "Citmi,"- di Änisä xanım. Dusları bulmasa, yaña suıtqıçlar, yaña cixazlar alu qıyın bulır ide. Alar yärdäm itä. Här ğäiläneñ ber ike dustı - yärdämçeläre bar. Törle oyışmalar, şirkätlär bulışıp tora. Yambaydağı balalar yortında balalar ğäilä bulıp yäşi. Ayırım fatir şikelle. Ğäilädä keçkenälär dä, yäşüsmerlär dä bar. Tatar millätennän bulğan balalar sanı küpme digän sorawğa mödir bolay dip cawap birde.Usmanova: "Ber 30% tatarlar. Min 1983 nçe yıldan eşlim. Gde to 95 nçe yılğa qädär tatarlar yuq ide detdomda. Az - ber ike. Soñğı waqıtlar menä Yärkäw rayonınnan, Wağay rayonınnan kilä başladılar. Tömän rayonınnan da bar xäzer tatar balalar. Tormış awırlıqtan nawerno. İqtisadi totqıqsızlıq. Semyalarğa yardäm yuq."
Bala alırğa teläwçe çit il keşeläre üzläreneñ üteneç qağäzlärendä ber waqıtta da millätne kürsätmilär. Bik siräk oçraqta ğına qız yäki malay alırğa telägänne belderälär. Annan da qala, anketalarda “Bezgä sälamätlege nıq bulmağan bala da yarıy. Bez anı däwalarbız”,- digän yullar da siräk oçramıy ikän. Bu xaqta miña balalarnı çit ildäge ğäilälärgä birü belän şöğellänüçelär söyläde.
Bügen änilär köne, xörmätle tıñlawçılar. Dönya niçek üzgärä äni bulğaç? Älfiä Safina – Tatarstannıñ Eçke eşlär ministrlığınıñ matbuğat wäkile: "Äni keşe bulğannan soñ bötenläy ikençe yaqqa üzgäräseñ. Elek wayımsız, üz turında ğına uylap, ul waqıtta äle üz änieñ turında da ikençe törle uylıysıñ. Ä inde menä üzeñ äni bulğannan soñ – äni bulunıñ tämen, cawaplılığın toyasıñ. Sin keçkenä genä ber can iäsen dönyağa tudırdıñ. Anı üsterergä, anı tärbiälärgä, anı çın keşe itergä tieşseñ. Tönlä belän "ah" itep ıñğıraşıp quysa da, nindi genä tämle yoqığa talğan bulsañ da, uyanıp, anı übep çäbäkläp tağın yoqlatıp cibäräräseñ. Şul waqıtta üz änieñneñ dä ni qadär qaderle ikänen añlıysıñ, minemçä."
Şuşı xanım bik küp tatar häm başqort xatın-qızları kebek ber ük waqıtta eştä - ölkän leytenant ta, öydä äni dä, tormış iptäşe dä, üz äniseneñ qaderle qızı da. Älfiä Safina: "Äz genä xatın-qızğa, analarğa uñay şartlar tudırılsa, cämğiätebez dä yämläner, tirä-yaqtağı tiskäre ğamällär kimer, balalar arasındağı xoquq bozular bermä ber kimer, dip uylıym. Ägär dä xatın-qıznıñ bala tärbiälärgä waqıtı qalsa."
Qaderle änilärebezgä isänlek, ğailädä iminlek häm tınıçlıq, balalarnıñ igelegen kürülären teläp qalabız!
Alsu Qormaş, Nail Alan, Bikä Timerova
