Accessibility links

Кайнар хәбәр

Tөrkiädä iğtibar üzägendä Putin säfäre tügel, Awropa Berlegenä kerü mäsäläse


Bu atnada berençe urında Putin säfäre tügel, ä 17 Dikabergä ber atna ğına waqıt qalu säbäple, Awropa Berlegenä (AB) äğzalıq sөyläşülären başlaw teması kөn sayın diärlek kiñ küläm mäğlümät çaralarınıñ tөp temasın täşkil itte. [ Tөrkiädän atnalıq küzätü ]

İke atnadan AB Tөrkiäneñ äğzalıq mөräcägätenä niçek tä bulsa cawap birergä tieş bulaçaq. Şuşı qararda äğzalıq sөyläşüläreneñ qayçan başlanaçağı, Ankaradan säyäsi, ekonomik h.b. өlkälärdä tağın nindi üzgäreşlär taläp iteläçäge beldereläçäk. Qayber illärneñ citäkçeläre Tөrkiägä tulı äğzalıq birmik, ä mäxsus status birü belän genä çiklänik digän qaraş alğa sөrä. AB-neñ äğzalar sanı 25 ilgä citkäç här ber ildän başqaçaraq tawışlar da kilä. Tөrkiä härbersen ayrım-ayrım künderegä tieş kebek. Fransiä, Almaniä, Britaniä kebek zur illärne künderä alsa, waqları alarğa iärer digän qaraş bulsa da, mäsäläneñ ul xätle ciñel çişelmäyäçäge kürenep tora.

Premier Erdoğan, 17 Dikabergä ber genä atna qalğanda, өç şart alğa sөrde. Berençedän, AB Tөrkiägä azağı bilgesez sөyläşülär başlaw, yäki mäxsüs status tügel, ä tulı äğzalıq täqdim itärgä tieş. İkençededän, satulaşular başlaw өçen tөgäl tarix birergä tieş. Өçençedän, Tөrkiägä yaña өstämä şartlar quymasqa tieş. Ägär sөyläşülär azağında tulı äğzalıq birlemiäçäk ikän, nigä Tөrkiä AB belän satulaşa başlasın, di Erdoğan.

Soñğı minutta Tөrkiägä dä Kipr däwläten tanığız digän basım kөçäyde. Tөrkiä isä utrawdağı Tөreklärneñ yazmışı garantiä astına alınmıyça, wäğdä birelgän ekonomik yärdämnär kürsätelmiçä Kiprnı tanırğa cıyınmıy. Tabiği, sonğı çiktä tanırğa mäcbur bulaçaq, läkin Ankara AB-ndä Tөrkiägä qarata qayber uñay adımnar atlanmıyça bu mäsälädä aşığu, bolay da qatmarlı mäsäläne tağın da awırlaştıraçaq digän qaraşta.

AB Tөrkiägä tulı äğzalıq turında sөyälläşülä öçen nindi tarix bilgelär soñ? AB bu tarixnı mөmkin qädär alğa yäğni, 2005 yılnıñ urtalarına yaki azaqlarına, xätta 2006 yılğa küçerergä tırışaçaq. Aldağı atnada bu xaqta imeş-mimeşlär küp bulıp dip kötelä. Asılda Tөrkiädä bu mäsälä küpertelep cibärelä. Çөnki sөyläşülär başlansa da, alarnıñ niçä yılğa suzılaçağı bilgesez häm Tөrkiäne aldağı un yılda ABğa alırğa ber il dä aşıqmıy. Xäzer AB 25, ber yıldan soñ 27 ildän toraçaq. Ә un yıldan soñ Awropada, dөnyada nindi täräqqiätlär bulır - kem dä tөgäl faraz itä almıy.

İnde atnanıñ başqa teması, Putinnıñ Ankarağa yasağan säfärenä kilsäk, matbuğatta närsälär bar ide? Tөrkiägä şundıy zur däräcädä Rusiä wäkileneñ kilgäne yuq ide. Şul säbäple dä bu säfär ğädättän tış ähämmiätle dip isäplände. Läkin Tөrek kiñ küläm mäğlümät çaraları Putin säfärenä Bush säfärenä birgän ähämmiätneñ un protsentın da birmäde. Tatarstan belän Inguşetiä Prezidentlarınıñ da anıñ belän kilgän buluwına kem dä diärlek diqqät itmäde. Televiziälär arasında tik TRT-nıñ xalıqara kanalında 9 Dikaberdä Bilken universitetınnan Hasan Ünal, Yeditepeden Nadir Däwlät häm Marmaradan Esra Hatipoğlu yartı säğätlek programada Rusiäne tikşerdelär.

President Sezer Hindistannan kilgän Putin xөrmätenä aş mäclese oyıştırdı. Sezer “Russiä Tөrkiäneñ iñ zur ikençe ekonomik urtağı” dip belderde. Dөres, Tөrkiä ildä qullanılğan tabiği gaznıñ 60 protsentın Rusiädän ala. Tөrek eşquarları Rusiädä tөzü häm azıq-tөlek eşlärendä, Tөrkiägä yıl sayın küp sanda Rusiä turistı kilä. Läkin ike il arasında qayber problemalarnıñ buluwı da mäğlüm. Qayber Tөrek gazetalarına kürä, säfär uñışlı ütsä dä, qayberäwlär kөtelgän näticägä ireşelmäde digän analiz yasadılar. Putin “batırlarça qararlar alaçaqbız” disä dä Çäçänistan, Kөrd partizan oyışması PKK, buğazlar, energiä ütkärgeçläre turında tөgäl näticälärgä ireşep bulmadı. Dөres, qayber kileşülärgä qul quyıldı, läkin alar yaxşı niät kürsätü dokumentları bulıp qalır kebek. Terror mäsäläsendä Rusiä yağı Tөrek yağın Çäçän partizannarına yardäm kürsätüdä ğäyeplägändä, Rusiä dä Kөrd partizan oyışması PKK-nı ber terror oyışması dip tanımawın däwam itte. Buğazlar mäsäläsendä dä Tөrkiäne tınıçlandıraçaq täräqqiät bulmadı. Mäskäw nefte tankerlarınıñ uzış limitı äle tulmadı digän qaraşta toruwın däwam itä. Tөrle urınnarda nefte ütkärgeçläre salıp buğazlarnı nefte tankerları xasıyl itäçäk qurqınıçtan qotqaru mäsäläsendä dä ber nindi dä täräqqiät bulmadı. Ankara Kipr mäsäläsendä Mäskäwneñ yardämen kürmäyäçägen añladı. Rusiä İzrael belän urtaq eşläp çığarğan Erdoğan isemle xärbi boralaqnı Tөrkiägä sata almadı. Tüpraş mäsäläsendä dä Ankara, şirkätneñ payların qabat satuğa çığarırbız, digän wäğdä birü belän genä çiklände. Qısqası, Putinneñ säfäre ike il arasındağı mөnäsäbätlärdä uñayğa taba täräqqiät xasıyl itmäde.

Әxtäm İbrahim, İstanbul
XS
SM
MD
LG