Accessibility links

Кайнар хәбәр

Ni öçen bar dönya sunami häläqäten yörägenä şulay yaqın qabul itte?


Aziädä sunami häläqätendä zıyan kürüçelärgä yärdäm itü yözennän bar dönya buylap aqça cıyu eşe kiñ qolaç aldı. Xökümätlär wäğdä itkän 2 milliard dollarğa östäp, ğäyre räsmi oyışmalar, ayırım şäxeslär yözlägän million dollar aqça bülep birde. Xalıqara cämäğätçelekneñ ber yulı bu qädäre küp yärdäm aqçası tuplağanı yuq ide äle. Şuşı miherbanlılıqnıñ säbäbe närsädä?

Çiklärne tanımağan tabiplar oyışması ğına Aziädäge dulqın taşqını qorbannarına 8 kön eçendä 50 million dollardan artıq aqça tupladı. Çağıştıru öçen, Sudannıñ Darfur töbägenä bu oyışma 2 aydan artıq waqıt eçendä ber millionnan da azraq cıyğan ide. Aziädäge sunami häläqäte dönyağa bulğan täesire häm dä yärdämneñ küläme belän moñarçı bulğan bar tabiğıy qazalarnı uzıp kitte. 2003 yılda İranda 25 meñ keşeneñ ğömeren özgän cir teträwen dä, 1998 yılda Karib illären der selketkän Mitch tufannın da.

Çiklärne tanımağan tabiplar oyışmasınıñ Venadağı wäkile Gabriele Faber-Wiener monıñ säbäben, sunami bulğan töbäk – mäşxür yal itü urını ide, şul säbäple, küplär bu häläqätne yörägenä yaqın qabul itte dip añlata:

Audio (Gabriele Faber-Wiener)

"Keşelär monı bik yaqın qabul itte, çönki küpläreneñ qorbannar arasında tuğannarı, yaqınnarı bar. Minem genä şundıy 3-4 keşem bar. Bez yärdäm itkän başqa qazalarda qorbannar arasında turistlar yuq ide. Minemçä, bu zur ayırma."

Hind Okeanında dulqın taşqını 150 meñläp keşeneñ ğömeren özde. 9 meñläp çit il turistı ülgän, yä xäbärsez yuğalğan sanala. Alarnıñ kübese Yevropalılar. Londonnıñ iqtisad mäktäbendä etika professorı Tim Allen süzlärençä, mäglümät çaralarında isän qalğannarnıñ can öşetkeç qissaları da keşelärdä bitarafsızlıq xisen köçäytkän:

Audio (Tim Allen)

"Mäglümät çaraları zur öleş kertte. Äytik, Britan televideniesendä kürsätelgännär bezne tanış urınnarğa bäyläde. Häläq bulğannar turında qotıçqıç xikäyälär. Bolar barısı da bitarafsızlıq tudıra."

Miherbanlılıqnıñ ber öleşe, bu häläqätneñ keşe tudırğan, suğış-fälän tügel, ä tabiğıy qaza buluınnan kilä. Ber ğonahsız keşelärneñ şulay küpläp qırıluı, älbättä, küplärdä qızğanu xise uyata. Şul säbäple keşelär häläqät qorbannarına qullarınnan kilgänçä yärdäm itergä tırışa. Könbatış televideniesendä turı efirda barğan çaralarda xättä mäktäp balaları üzläreneñ kesä aqçaların yärdäm xisabına küçerä.

Xäzer töp mäsälärneñ berse – şuşı tuplanğan aqçanı döres itep qullana belü. Belgeçlär, häläqät bulğan illärneñ mondıy zur külämdä aqçanı tiz arada döres itep qullana aluına şik belderä.

İkençe borçığan närsä – Aziädäge sunami häläqäte sürätendä dönyadağı başqa qazalarnıñ külägädä qaluı. Şul uq Ğiraq, Darfur, Äfğanstan, Congoda yözlägän meñ keşe aşığıç yärdämgä moxtac. New Yorkta urnaşqan Xalıqara Qotqaru Komitetı mäglümätenä qarağanda, Könçığış Congoda ğına soñğı 6 yıl bäreleşlär waqıtında 4 million çaması keşe häläq bulğan. Häm äle dä anda ay sayın 30 meñläp keşeneñ ğömere özelä tora.

-Ali Gilmi
XS
SM
MD
LG