Human Rights Watch oyışması Ğiraq törmälärendä utırğan 90 totqınnı soraştırıp çıqqan, şularnıñ 72se Ğiraqnıñ iminlek köçläre tarafınnan cäzalanğan buluları turında säylägän. Oyışmanıñ Yaqın könçığış häm Tönyaq Afrika bülege citäkçese Sarah Whitson:
Audio (Sarah Whitson)
"Totqınnar üzläreneñ tüşämgä elenep quyıluları, timer häm ağaç tayaqlar belän qıynaluları turında söyläde. Ayaq-qullarğa, censi äğzalarğa elektr totaştıru, açlıqqa intekterü oçraqları bulğan. Törmä saqçısına rişwät birep kenä aş alıp bulğan."
Whitson süzlärençä, totqınnar yanına alarnıñ tuğannarı yä advokatları kertelmägän, kübese ğäyep tanu qäğäzen bäylängän küzlär belän imzalarğa möcbür itelgän. Soñraq soraştıruda qatnaşqannarnıñ kübese ber ğäyepläwsez irekkä çığarılğan. Totqınnar äytüenä qarağanda, mondıy xällär başqa törmälärdä dä ğädäti küreneş.
Human Rights Watch xisabında äytelgänçä, Ğiraq iminlek köçläreneñ xezmäte bik awır, ğisyançılar politsiä häm ğadi xalıqqa daimi höcüm itep tora. Şuña da qaramastan, törmädäge cäzalawlarnı aqlap bulmıy.
Audio (Sarah Whitson)
"Xalıqara qanunnar da, Ğiraq qanunnarı da cäzalawlarnı tıya. Törmädä utırğan häm berkemgä yanamağan keşene cäzalawnı aqlap bulmıy. Bu iñ yuğarı citäkçelär eşe. Alar, cäzalaw qabul itelerlek ğämäl tügel, monı eşlägän keşe cawapqa tartılaçaq dip açıqtan-açıq äytergä tieş."
Human Rights Watch oyışmasınıñ bu xisabına cawap itep, Ğiraqnıñ Keşe xoquqları ministrı Bäxtiär Ämin tärmälärdä mondıy xällär buluın tanıdı. Distälägän yıl Säddam rejimınnan soñ Ğiraq xärbiläreneñ ğädäten üzgärtü öçen waqıt kiräk bulaçaq, läkin bez bu yünäleştä eşlibez, dide ul:
Audio (Bäxtiär Ämin)
"Bez bu xällär turında baş prokurorğa, mäxkämä şurasına, eçke eşlär häm yustitsiä ministrlığına citkerdek, alarnı tieşle çaralar kürergä, bu waxşeleklärne qıluçılarğa caza birergä soradıq."
Britaniäneñ Tışqı eşlär ministrlığı Human Rights Watch xisabın xuplap qarşı aldı häm anı öyränäçägen äytte. Britaniäneñ Ğiraqtağı ilçese Edward Chaplin bu mäsäläne Ğiraq xökümäte belän tikşerergä cıyına.
Ämmä Human Rights Watch oyışması Ğiraqta ğäskär totqan xökümätlärne süzdä genä qalmasqa, ğämällär qılırğa çaqıra. Başqa kiñäşlär arasında oyışma britan häm amerikan räsmilären cäzalawlarğa yul quyılmayaçaq digän anıq siğnal cibärergä kiñäş itä. Amerikan xärbiläre ütkärgän künegülär waqıtında keşe xoquqların häm qanunnı ixtiram itügä basım yasara çaqıra.
Ul arada Amerikanıñ watandaşlar ireklege berlege amerikan xärbiläreneñ Ğiraqta totqınnarnı räncetüläre turında soñğı xisap uñayınnan borçılu belderde. Xärbi räsmilär süzlärençä, bu xällär centekläp tikşerelgän, ğäyeplelär cawapqa tartılğan.
-Ali Gilmi
Audio (Sarah Whitson)
"Totqınnar üzläreneñ tüşämgä elenep quyıluları, timer häm ağaç tayaqlar belän qıynaluları turında söyläde. Ayaq-qullarğa, censi äğzalarğa elektr totaştıru, açlıqqa intekterü oçraqları bulğan. Törmä saqçısına rişwät birep kenä aş alıp bulğan."
Whitson süzlärençä, totqınnar yanına alarnıñ tuğannarı yä advokatları kertelmägän, kübese ğäyep tanu qäğäzen bäylängän küzlär belän imzalarğa möcbür itelgän. Soñraq soraştıruda qatnaşqannarnıñ kübese ber ğäyepläwsez irekkä çığarılğan. Totqınnar äytüenä qarağanda, mondıy xällär başqa törmälärdä dä ğädäti küreneş.
Human Rights Watch xisabında äytelgänçä, Ğiraq iminlek köçläreneñ xezmäte bik awır, ğisyançılar politsiä häm ğadi xalıqqa daimi höcüm itep tora. Şuña da qaramastan, törmädäge cäzalawlarnı aqlap bulmıy.
Audio (Sarah Whitson)
"Xalıqara qanunnar da, Ğiraq qanunnarı da cäzalawlarnı tıya. Törmädä utırğan häm berkemgä yanamağan keşene cäzalawnı aqlap bulmıy. Bu iñ yuğarı citäkçelär eşe. Alar, cäzalaw qabul itelerlek ğämäl tügel, monı eşlägän keşe cawapqa tartılaçaq dip açıqtan-açıq äytergä tieş."
Human Rights Watch oyışmasınıñ bu xisabına cawap itep, Ğiraqnıñ Keşe xoquqları ministrı Bäxtiär Ämin tärmälärdä mondıy xällär buluın tanıdı. Distälägän yıl Säddam rejimınnan soñ Ğiraq xärbiläreneñ ğädäten üzgärtü öçen waqıt kiräk bulaçaq, läkin bez bu yünäleştä eşlibez, dide ul:
Audio (Bäxtiär Ämin)
"Bez bu xällär turında baş prokurorğa, mäxkämä şurasına, eçke eşlär häm yustitsiä ministrlığına citkerdek, alarnı tieşle çaralar kürergä, bu waxşeleklärne qıluçılarğa caza birergä soradıq."
Britaniäneñ Tışqı eşlär ministrlığı Human Rights Watch xisabın xuplap qarşı aldı häm anı öyränäçägen äytte. Britaniäneñ Ğiraqtağı ilçese Edward Chaplin bu mäsäläne Ğiraq xökümäte belän tikşerergä cıyına.
Ämmä Human Rights Watch oyışması Ğiraqta ğäskär totqan xökümätlärne süzdä genä qalmasqa, ğämällär qılırğa çaqıra. Başqa kiñäşlär arasında oyışma britan häm amerikan räsmilären cäzalawlarğa yul quyılmayaçaq digän anıq siğnal cibärergä kiñäş itä. Amerikan xärbiläre ütkärgän künegülär waqıtında keşe xoquqların häm qanunnı ixtiram itügä basım yasara çaqıra.
Ul arada Amerikanıñ watandaşlar ireklege berlege amerikan xärbiläreneñ Ğiraqta totqınnarnı räncetüläre turında soñğı xisap uñayınnan borçılu belderde. Xärbi räsmilär süzlärençä, bu xällär centekläp tikşerelgän, ğäyeplelär cawapqa tartılğan.
-Ali Gilmi