Pänceşämbe könne Rusiä Konstitutsion mäxkämäse keçkenä partiälär mä’säläsenä qarata qarar çığardı. Keçkenä partiälärneñ xoquqların yaqlap, Kaliningrad ölkäsendäge “Baltiq respublik firqäse” dip atalğan firqä Rusiä Konstitutsion mäxkämäsenä möräcäğät itkän bulğan. Rusiä qanunı quyğan taläplär, ayırım tarixi wäzğıättän çığıp, ällä ni qatı tügel dip belderde Rusiä Konstitutsion mäxkämäse. Yäğni, 50 meñ keşe häm Rusiä töbäkläreneñ yartısında tarafdarlar taba alsağız, säyäsi firqä tözi alasız digän taläp ğämäldä qaldı. Häm soñğı waqıtta ğädätkä äylängän qarar, Qanun Rusiä Konstitutsiäsenä qarşı kilmi digän qarar qabul itte. Yäğni, Duma deputatları da, Federatsiä şurası da qabul itkän, prezident raslağan qanun konstitutsiägä turı kilä digän qarar çığarılıp az sanlı firqälär bulmasqa tieşlegen rasladı.
Ä eş şunda, Rusiäneñ säyäsi firqälär turındağı qanunı Rusiä töbäkläreneñ yartısında firqälärneñ bülekçäläre buluın, ä firqäneñ tulayım isä 50 meñläp äğzası buluın taläp itä. Ägär, firqä bu sannarğa turı kilmi ikän, ul ağımdağı yılnıñ 1 aprelennän taratılırğa tieş. Bügen Rusiädä 44 säyäsi firqä bar dip sanalsa, qanun quyğan taläplär ütälgän oçraqta, alarnıñ sanı 8 genä qalaçaq. Bu federal' partiälärgä qağıla. Xäzer töbäklärdä ayırım firqälär ğomumän bula almıy, federal' firqäneñ bülekçäse bularaq qına yäşärgä mömkin. Milli firqä turında süz dä yuq.
Mäsälän, Tatarstanda 1991 yılda tözelgän “İttifaq” tatar milli bäysezlek firqäse. Rusiä qanunı älege firqägä dä qağıla. Yäğni, “İttifaq” inde Rusiä saylawlarında ğına tügel, ä Tatarstannıñ üzendä ütäçäk saylawlarda da qatnaşa almıy. Firqäneñ räise Fäwziä Bäyrämova, älege mä’sälägä qarata “Azatlıq” radiosına bolay dip belderde.
Älbättä, min bu xäbärne işettem. Rossiägä partiälär kiräkmägänlege inde kürenep tora, üz partiälärennän tış. Bigräk tä alarğa milli, dini firqälär, töbäklärdä cirle xalıq belän eşli torğan firqälär kiräkmi. Ämma bezneñ “İttifaq” firqäse başta uq Tatarstanda ğına terkälde. Bez inde bäysezlek öçen köräşkäç, Rossiädä terkälüne küz aldına da kiterä almadıq. Ul waqıtta bik prinsipial' ide taläplärebez. Ämma bezneñ Rusiä töbäklärendä bülekçälärebez bar ide. Äytik, Samarada, Permdä, Ulyanda. “İttifaq”nıñ ul bülekçälären Mäskäwdäge “Watan” partiäsenä birdek. Ä üzebez barı tik tatarstanda ğına qaldıq. Ämma, qızğanıçqa qarşı, cirle partiälärne Tatarstandağı saylawlarda da qatnaştırmadılar. “İttifaq” qına tügel, Respublika partiäse dä, “Yaña ğasır” xäräkäte dä qatnaşa almadı. Härxäldä, bu oçraqta Mäskäw zakonnarı cirle firqälärgä cirle zakonnarğa qatnaşırğa röxsät birsälär dä. 10 firqä genä qalu, 150 millionlı Rusiä öçen ul yaxşı äyber tügel. Äytik, Törkiädä 100 yaqın firqä bügengese köndä saylawlarda qatnaşa. Nindiläre genä yuq – dinie dä bar, millie dä bar. Bügenge köndä minem küñelemne borçığan närsä, böten Rusiä buylap milli firqä yasap ölgerä almadıq şuşı xällärgä qädär. Ä mondıy mömkinlegebez bar ide. Bez xätta alar äytkän qädär sannı da cıyala idek. “İttifaq” ta bälki şul partiägä kergän bulır ide. Bälki anı xäzer dä eşläp buladır. Milli tös belän bulmasa, başqa törle tös belän. Tağın tırışıp qararğa kiräk. Rusiäneñ bu qanunı keşe xoquqların qısu. İñ berençe çiratta millätlärgä barıp qağıla. Az sanlı millätlär Rusiä taläpläre buyınça ğömerdä dä üz firqälären tözep, xoquqların yaqlıy almıylar. Dimäk, Rusiäneñ eşendä aktiv qatnaşa almıylar digän süz. R.C. “İttifaq” firqäsenä dä bu qarar qağıla. 1 aprel’dän ul beterelergä tieş. Sez moña qarata nindi fikerdä? F.B. Menä min tağın ber qat qabatlap äytäm, bez Rusiädä terkälmädek, bez Tatarstanda ğına terkäldek. Ägär, Tatarstan yustitsiä ministrlığınnan şundıy qarar kilep töşsä, sez betereldegez, zakon nigezendä dip, bezgä sudqa birergä qala ul oçraqta. Miña qalsa, sudlaşıp, xätta xalıqara sudlarğa da barıp citkän oçraqta, otışlı bulırğa tieş.
Räfis Cämdixan.
