Yevropa Şurası tarafınnan Çeçnädäge vazğiätkä bağışlanğan häm köräşçelärneñ väkilläre bulmağan Strasburgtağı ğayri räsmi oçraşuda qatnaşqan Mäskäv yaqlı Çeçnä prezidentı Alu Alxanov Çeçnädä keşe xoquqlarınıñ bozıluın iqrar itte, läkin, raportta urlanğan keşelärneñ sanı sannar küpertelgän dip belderde. Ul şulay uq separatistlar belän bäysezlek, aftonomiä , xätta konfliktqa tınıç xäl çarası tabu turında söyläşülär alıp barunı kire qaqtı. Gazetanıñ yazuına qarağanda, Human Rights Watchnıñ raportında, 1999-nçe yıldan birle Çeçnädä meñärlägän keşe ezsez yuğaldı dielgän. Rapotta soñğı vaqıtlarda şuluq yazmışqa duçar bulğan unarlağan keşeneñ yazmışı telgä alınğan. Oyışmanıñ Yevropa häm Üzäk Aziä bülege başqarma direktorı Raxel Denberneñ belderenä qarağanda, 1999-nçe yıldan birle Russiä xakimiätläreneñ beldege belän Çeçnädä meñärlägän keşe yuğalğan. Tanıqlar andağı başbaştaqlıq suğıştan da yamanıraq dip beldergännär. Human Rights Watch Yevropa Berlegen dä bıyıl BMOnıñ Keşe Xoquqları kommissiäsendä Çeçnä turında rezolutsiä täqdim itmäven tänqitlägän. 2000-nçe häm 2001-nçe yıllqarda komissiä Russiä xökümäten Çeçnädä keşe xoquqların bozunı tuqtatırğa çaqırğan rezolutisälär qabul itkän ide. Denberneñ süzlärençä, Yevropa Berlege bu yılda Çeçnä turında nindi dä bulsa çaralar kürmäskä buldı . Bu inde keşeçelekkä qarşı cinayät eşlängändä, ikençe yaqqa qarau bulıp tora. Human Rights Watchnıñ farazlarına qarağanda, ikençe Çeçenä suğışı başlanğannan birle 3 meñ belän biş meñ arasında keşe ezsez yuğalğan. Russiä xakimiätläre monıñ öçen cavaplılıqnı kire qağa häm alarnıñ qayda buluın belmäven belderä. Keşe xoquqların yaqlauçılar Russiä iminlek köçlären häm Mäskäv yaqlı çeçennärne , tınıç keşelärne urlauda, cäberlävdä häm üterüdä ğäyeplilär. Çeçen köräşçeläre dä törle terror aktların oyıştıruda häm Beslanda 330-dan küberäk keşeneñ hälak buluına kitergän totıq aluda ğäyeplänälär. Çeçnä prezidentı Alxanov Strasburgta keşe xoquqların bozu vaqiğäläreneñ buluın iqrar itsä dä, administratsiäseneñ vazğiätne yaxşırtu öçen tırışuın belderde. Anıñ süzlärençä, raporttağı sannar küpertelgän. Alxanov şulay uq Çeçen köräşçelären küz aldında totıp, terroristlar belän ber nindi dö söyläşülär bulmayaçaq, Çeçnäneñ bäysezlege ideasınnan vaz kiçkän häm Russiäneñ territorial bötenlegen tanığannar belän genä xezmättäşlek iteläçäk dip belderde. Strasburgtağı söyläşülärdä çeçen köräşçeläreneñ väkilläre yuq. Anda qatnaşuçılar Çeçen oppozitsiä väkilläre qatnaşmağannıqtan, bu beryaqlı oçraşu ğına dip belderälär. Strasburgtağı oçraşuda qatnaşu öçen Russiäneñ territorial bötenlegen tanu, terror metodların qullanmau alşart bulıp tora. Şul säbäple bäysezlek öçen köräşäçe radikal çeçennär anda qatnaşmadılar.
Färit İdelle, Praga.
Färit İdelle, Praga.