5 may könne Bötendönya tatar kongressı binasında Ciñü bäyrämeneñ 60 yıllığına bağışlanğan fänni-ğämäli konferensiä uzdı. Ul 1941-45 yıllardağı Watan suğışınıñ tarixi däresläre temasına uzdı. Konferensiäne Tatarstannıñ Fännär akademiäse, Tatar kongressı, Märcäni isemendäge Tarix institutı häm Qazan däwlät universitetı oyıştırdı. Cıyılışnı Fännär akademiäseneñ prezidentı Mansur Xasanov açıp cibärde. Ul Tatarstannıñ ciñügä kertkän öleşe, respublika xalqınıñ batırlığı, fänni intelligentsiäneñ role xaqında söyläde. Bötendönya tatar kongressı räise Rinat Zakirov isä, barlıq veterannarnı qotladı, alarnıñ batırlığın danladı. Konferensiägä suğış veteranı, fälsäfä fännäre doktorı Yax’ya Abdullin çaqırılğan ide. Ul suğış veterannarı isemennän çığış yasadı häm tatar xalqınıñ batırlığı turında iskä töşerde. Ä menä respublikanıñ xärbi komissarı Rim Mustaevnıñ çığışında süz härkemneñ üz ileneñ patriotı bulırğa, anı yaqlarğa tieşlege, xäzerge yäşlär arasında xärbi-patriotik tärbiäne köçäytergä kiräklege turında bardı. Ul, şulay uq, xörmätle veterannar saqlap qalğan sovet ile genä bar xalıqlarğa da dus, tatu yäşärgä, härkemgä üz mömkinleklärennän faydalanıp, telägänenä ireşergä mömkinlek birde, dip söyläde. Xäyer, Rim Mustaevnıñ fikerläre belän konferensiägä cıyılğannarnıñ küpläre kileşmäde, xätta urınnarınnan ğına qarşı kilüçelär dä buldı.
Töp çığış yasawçılar isä Tatarstannıñ häm tatarstanlılarnıñ dähşätle suğıştağı ciñügä kertkän öleşe, tatar ädäbiätendä Böyek Watan suğışınıñ çağılışı, xatın-qızlarnıñ tıldağı batırlıqları, tatarlarnıñ suğışta qatnaşuı turında söylädelär. Tarix institutı direktorı Rafail Xäkimov suğışnıñ näticäläre turında çığış yasadı. Anıñ fikerençä, Germaniä üze öçen döres näticälär yasağan. Şuña da, älege il dönyada tieşle urınnı biläp tora. Ä menä bezneñ il haman da älege suğışnıñ däreslären alıp citkerä almıy. Bu suğışta tatarlarnıñ role turında äytkändä, Rafail Xäkimov, alar, başqa xalıqlardan ayırmalı bularaq, berqayçan da Qızıl armiägä qarşı suğışmağannar, dip belderde. Annan soñ süz alğan ğalim, İskändär Ğiläcev isä, ikençe bötendönya suğışı waqıtında kollaboratsionizm, yäğni, doşman belän xezmättäşlek kebek küreneş turında çığış yasadı. Anıñ süzlärenä qarağanda, Sovetlar Soyuzında 1 millionnan artıq keşe natsilar belän xezmättäşlek itkän bulğan. Bu küreneşneñ maqsatları törle, alar arasında doşmanğa xezmät itü genä tügel, ä milli ideyälär, milli azatlıq öçen köräş, kommunizmğa qarşı xäräkät tä bulğan, dip söyläde ğalim. Läkin İskändär Ğiläcev konkret xalıqlarda, ayırım alğanda, tatarlarda doşman belän xezmättäşlek nindi räweştä barğanında tuqtalmadı. Barı tik, älege küreneş tarixta elekkege kebek, barı tik naçar yaqtan ğına, watanğa xıyänät bularaq qaralmasqa tieşlege turında äytte. Menä şundıy qızıqlı häm möhim temalarğa fikerläştelär 5 may könne Tatar kongressında uzğan konferensiädä.
Comğa könne şul uq kongress binasında veterannar belän dä oçraşu uzaçaq. BDB häm Baltiq illärennän millättäşlärebez, suğış veterannarı şuşı bäyräm aldı könnärendä Tatar kongressı çaqıruı buyınça Qazanğa kilde. Törlese törle cirlärdä suğışqan tatar soldatları xäzer Tatarstannan, Rusiädän çittä yäşilär. Läkin alar da tarixi watannarı belän elemtälären ezmilär, Qazannı sağınıp yäşilär. Kongressta bu könnärdä Äzerbäycan Qazaqstan, Üzbäkstan, Latviya, Litvadan barısı 24 keşe qabul itälär. Alarnı Qazan belän tanıştıralar, tuğannarı, dusları belän oçraşular oyıştıralar. 5 may könne qunaqlar başqalanıñ Ciñü parkında buldı, anda çäçäklär saldı, Qazan kremle belän tanıştı, Kamal teatrında Telsez küke spektaklen qaradı. Comğada isä veterannarnı Bötendönya tatar kongressınıñ Başqarma komitetında oçraşu kötä. Şulay uq alar Qazannıñ Piramida küñel açu üzägendä uzaçaq tantanada da qatnaşaçaq. Anda alarnı respublika veterannarı belän bergä Tatarstan prezidentı Mintimer Şäymiev qotlayaçaq.
Gölnaz İlgizär
