70 yıl buyı Sovetlar Soyuzında avtoritar rejimda yäşäp, 1990нчы yıllar başında demokratiägä ömet itkän xalıqnıñ küp öleşe bügen säyäsi tormışqa bitaraf. Älege fiker bügen konferensiädä äytelde.
Respublikalarnıñ, töbäklärneñ niçek yäşärgä tieşlege tulısı belän federal' üzäktän bilgelänüe, subyekttağı deputatlarnıñ Mäskäw çığarğan qanunnar eçtälegenä älläni iğtibar birmiçä, kileşep utıruı xalıqnıñ parlamentqa qarata qızıqsınuın kimette. Bu xaqta Mäskäwdän bügenge säyäsät institutı prezidentı Vladimir Lısenqo belderde. Ğomumän xalıqnıñ bitaraflığı häm taşlamalarnı aqçağa almaştırudan soñ xakimiätkä ışanıçı şaqtıy tübänäytenä basım yasadı ul Tatarstan, Çiläbe, Pskov, Tübän Novgorod, Mäskäwdän kilgän ğalimnär, säyäsät belgeçläre aldında.
Konferensiädä xakimiättä “Berdäm Rusiä” kebek ber genä köçle firka buluı, häm küp kenä respublika, töbäk başlıqlarınıñ älege firka citäkçese bulıp toruı niçekter kommunistlar zamanın xäterlätä digän fiker äytelde.
Mäskäwdän kilgän qunaqlar, barlıq säyäsätneñ federal' üzäktä xäl itelüenä basım yasap, respublika, töbäklärneñ moña rizalaşıp utıruına aptırawın belderde. Subyektlarnıñ üz firqäläreneñ oyıştıruğa xoquqı bulmaw, bu inde alarnı qısu, yäğni barlıq säyäsät belän Mäskäwdän genä idärä itep yatuğa kiterä. Federal' däwlättä mondıy xälneñ buluı mömkin tügel, dielde.
90нчы yıllardan bügenge köngä qädär respublikalarda küp üzgäreşlär buldı. Konferensiädä prezident xakimiäten, parlament, respublikalarnıñ üz konstitutsiäsen buldıru turında söylände. Ämma milli respublikalar xoquqına az basım yasaldı. Barı säyäsät belgeçe Fändäs Safiullin ğına “Xalıqlarnıñ tigez xoquqı – federalizmnıñ nıqlığı” digän çığış yasadı. “Azatlıq” radiosına Fändäs Safiullin:
Min Federatsiä Sovetı urınına Rusiä xalıqları Berlegen oyıştırırğa täqdim itär idem. Anda här millät keşese kerergä tieş. Bügenge köndä Rusiädä äle ber genä millät qayğırtıla. Konferensiädä, cirle üzidarä turındağı qanun turında da şaqtıy bäxäslär buldı. Anıñ eşlänep betmägänlegenä basım yasaldı.
Comğa könne konferensiä üz eşen däwam itäçäk. Häm anda “Rusiädä federalizm üseşe. Töbäklär qaraşı” digän sessiä uzaçaq.
Landış Xarrasova
