Accessibility links

Awıl Saban tuyları


Xäzer inde tatar yäşägän ber genä töbäktä dä Saban tuyları ütmi qalmıydır. Mäskäw bulıp Mäskäw dä, çäçmäsä dä urmasa da inde 15 yıldan artıq Saban tuyların ütkärep kilä. Mäskäw ölkäsendä dä Federal' saban tuyı kebek här yılnı äle ber şähärdä, äle ikençesendä Saban tuyları zurlap ütkärelä. Bıyıl Mäskäw ölkäse Saban tuyı, Mäskäwdän aldanraq, 18 iyündä Balaşixada ütkärde.

Üzebezneñ tuğan yaq bulğan Tatarstanda da awıl Saban tuyları soñğı yıllarda çäçü betär betmäs, äle bäräñgelär tişelep çıqmas borın, iyünneñ berençe könnärendä ütkärelä başladı. Bıyıl miña awıldan saban tuyı 3 iyündä, comğa könne ütäçäk, ul da bulsa kiçke saban tuyı bulaçaq, qaytıp cit dip xäbär ittelär. May ayında bezneñ awılda Ciñüneñ 60 yıllığına bağışlap bik zur bäyräm ütkärgännär suğışta häläk bulğan awıldaşlarğa 107 keşeneñ isemnären märmär taqtalarğa altın xäreflär belän yazıp, zur häykäl açqannar. Anısına da qaytıp bulmadı, monısı ükeneçkä qalmasın dip min tuğan awılıma aşıqtım. İñ berençe çiratta awıl klubı yanına quyılğan çınlap ta xäzerge waqıtta 60 xucalıqqa qalğan awıl öçen zur bulıp salınğan häykäl yanına barıp inde minem öçen tanış bulmağan suğış qırlarında yatıp qalğan awıldaşlarımnıñ isemnären uqıdım. Bezneñ keçkenä awıldan - Mamadış rayonınıñ Artaş awılınnan -suğışqa 187 keşe kitkän bulğan Şularnıñ 107 suğış qırlarında yatıp qalğan. Küpläreneñ qäberläre dä bilgele tügel bügenge köngä qädär. Häykäl açılu köne awıldaşlar bik zur bäyräm bulğan. Xatta rayon citäkçeläre dä kilgän ul könne, qunaqlar da küp qaytqan, mina anı Saban tuyınnan da äybäträk buldı dip äyttelär. Anı videotasmağa da yazıp alğannar, çınlap ta tarixi waqiğa bulğan ikän awıl öçen dip äytergä bula. Olı yäştäge xezmät veterannarı öçen mäktäptä bäyräm aşı da oyıştırğannar, bik küñelläre bulğan awıl xalqınıñ. Talantlı yäşlär köçe belän häykäl yanında zur konsert programması da kürsätelgän, awıl bayançıları uynawında Sälix Säydäşevnıñ “Sovet armiäse” marşı da yañğırağan. Boların inde videotasmadan kürdem. İnde Saban tuyları da bu bäyrämnän kim bulmasqa tieşter dip uyladım. Min awılğa qaytqan könne 5 yäştän alıp 15 yäşkä qädär bulğan balalar,elekke kebek öydän öygä kerep saban tuyı bülägenä dip, yaulıq cıyarğa çıqqan idelär. Qızlar çiläk belän yomırqa kütärgännär. Balalarnıñ billärendä, muyınnarında saban tuyına dip birelgän yaulıq tastımallar elengän. Alar cıyılışıp bezneñ öygä dä kerdelär. Ğoref ğädät onıtılmağan ikän, däwam itüçelär dä yuq tügel dip söyenep qaralım min alarğa. Şunısı da qızıqlı, büläklär kemnän alınğan olı däftärgä yazılıp barıla. Kergäç tä doğa da uqıdılar, xucalarnı kiçke säğät altığa mäydanğa çaqırdılar. Menä şulay. Ni öçen alay soñ . nigä comğa könne kiçke säğät altığa soñ, şuşı sorawlar belän min awıldaşım Rifat İmametdinovqa möräcäğät ittem. Ul miña berniçä yıl inde awılda Saban tuyın keşe rätendä irtänge yaqta tügel. Comğa könne ütkärergä quşalar. Anısı da kiç belän. Andıy xäl bulırğa tieş tügel. Saban tuyı comğa kön ütkärelmi ul, dide. Annan soñ “Saban tuyı” digän isemne dä üzgärtep. “Sabantuy” dip atıylar xäzer. Şundıy cır bar ide: “Saban tuyı xezmät tuyı, şatlıq häm bäxet tuyı...” Xäzer inde Sabantuy, xezmät tuy...” dip cırlarğa kiräkmikänni dip, şaqqatuın belderde. Saban tuyın ütkärmäw keçkenä awıllarnı beterügä yöz totqan säyäsätter inde, dide Rifat İmametdinov.(audio)

Bezneñ süzgä 84 yäşlek, suğış waqıtında traktorçı bulıp eşlägän Mäwcidä apa da quşıldı.Suğış waqıtnıñ, suğıştan soñ bulğan awırlıqlarnı isenä töşerde. 60 yıllıqqa bağışlap ütkärelgän bäyräm xaqında cılı süzlär äytte.(audio)

İnde Saban tuyına qaytıq. Yaulıq cıyuçılar kiçke säğät 6ga mäydanğa kilegez dip çaqırıp kitsälär dä, kiçke yaqqa qoyıp yañğır yawarğa totındı ul könne saban tuyı bulmadı. Saban tuyı bulmadı dip poşınuçılarnı da kürmädem. “Yañğırı da bik kiräk ide”, - didelär apalar.Ä inde ikençe könne “İgençe” kümäk xucalığıñ üzäge bulğan Urta Kirmändä saban tuyı digäç, bez kürşe awılğa kittek. Anda miña cirle üzidarä räise Bulat Xäsänäv belän oçraşu mömkinlege buldı. Min añar haman şul sorawnı. Nigä Saban tuyı kiç belän bulırğa tieş. Keşe rätendä irtän ütsä närsä bula soñ dip soradım. Ul miña närsä eşlärgä inde, citäkçelär ber törle quşa, xalıq ikençese törle sorıy. Şul ike fiker arasında urtaqlıq tabıp, nindi isem belän bulsa da ütkärergä kiräk inde ul cıyınnı dide. Ğomümän alğanda anıñ tel töbennän min saban tuyı digän isem bulmasqa tieş dip añladım.(audio)

Saban tuylarğa qarata awıl uqıtuçısı Räşidä Äwxädiewanıñ da üz fikere bar. Xalıqnıñ ruxi fäqirlege dä, eçüçelekkä sabışu häm üzara qırıslıq, bäyrämnärebezneñ kiräkle däräcädä ütkärmägänlegennän kürä ul. Saban tuylarınıñ awıldı şulay irtä ütkärelä başlawı belän xalıqta nider yuğaldı dip sanıy Räşidä Äwxädiewa.(audio)

Şulay itep, tuğan awılımnan Saban tuyın kürmiçä kitärgä turı kilde. İnde Mäskäwgä qaytqannan soñ awılğa telefonnan çıltıratıp buldımı soñ inde Saban tuyı dip soradım. Saban tuyı ütüen ütkän, läkin tağı comğa könne kiç belän. Saban tuyı bulmadı. Kiçe uyın buldı inde di Batırşa abıy. (audio)Ä inde söyläşüdä iskä alınğan Alan digän awıl ike genä yortqa qalğan urman eçendäge awıl urını ul. Ul awılda ütäçäk Saban tuyı xaqında türälärdän ayırım färman dä bulmağan.. Xalıq üzençä oyıştırğan küräseñ.Şuña kürä küñelle bulğan ul dip äytergä genä qala.

Näzifä Kärimova, Mäskäw

XS
SM
MD
LG