Accessibility links

Bu atnada Törkiä: säyäsi säxnädä küñelsez täräqqiät; fänni säxnädä – Tatar-Başqortlar


Bu atna başından uq Törkiä öçen qayber küñelsez täräqqiätlär bulıp aldı. Şularnıñ iñ möhime bälkem dä AB illäre ilçeläreneñ Ankarada Premier Recep Tayip Erdoğan belen ber sıy mäclesendä oçraşqannan soñ, AB belän Törkiä arasındağı mönäsäbätlär turında äytkän süzläre ide. Şuşı süzlär Törek tarafınıñ açuın çığardı. Çönki AB ilçeläre isemenän ABeñ ağımdağı çitäkçese Niderland ilçese Gösses Törkiä öçen AB berençel planda buludan tuqtaldı, tieşle ähämiät birelmi, qanunlaşqan yaña Törek Cinayätlär Kodeksında äle dä qayber citeşsezleklär bar, ä 3 Sintäbergä Törkiäneñ ağzalığı mäsäläsendä qarar birügä az waqıt qaldı dip äytte. Ul süzlärenä östäp Waqıflar, yägni fondlar turında qabul itelgän yaña qanunda da şundıy uq citeşseleklär bar, bigräk tä xristiannarnıñ totıp torılğan Törkiädäge waqıf äyberläre turında AB rizasızlıq kürsätä, Niderland ilçese Gösses, Premier Erdoğan Könyaq Könçığış belän qızıqsınmıy, bire xiç vizit yasamıy, ä şuşı rayonda terrorizm tağı köçäyä başladı, dip äytte. Menä şundıy şaq qatırlıq tänqitlär äytelgändä Brusseldä açılğan AB illäreneñ yuğarı däräcäle cıyılışı kön tärtibendä Törkiä turında ber maddä dä bulmawı da açıqlandı. Qayberäwlär moña tiskäre bäyä birdelär.

Törkiägä bu atnada iñ zur şok şiksez 16 Yündä Alman Parlamentı - Bundestagnıñ 1915 yılda Törkiä ğäyeple ide digän rezolutsiäne qabul itüwe buldı. Rezolutsiädä “bik küp bäysez tarihçı, parlament häm xalıqara oyışma, Ärmänlärneñ köçläp immigratsiägä cibärelüwen häm yuq itelüwen, massa-küläm üterü dip qabul itä… küp sanda bäysez tarixçı… üterelgän Ärmännär genosidqa duçar buldılar” digän süzlär bar. Şul uq rezolutsiädä bu qaqiğälärneñ barlıqqa kilüwendä Almaniäneñ dä role buluwına qızğanu belderelä.

Ber ük waqıtta Alman Xristian Demokrat Partiäse CDU citäkçese Angela Merkel Törkiägä AB-dä tulı ağza bulaçaqsız digän wägdäne birü ike yözlelek bulıp tora dip belderde. İnde Alman parlamentınıñ şuşı qararına Törkiädä köçle reaksiä tudı. Premier Erdoğan şuşı rezolutsiä turında “tarix alarnı oyatlı xäldä qaldıraçaqtır. Kansler Schröder iñ kimendä üz deputatların şuşı rezolutsiäne yaqlap tawış birüwenä kirtä salsa ide” dip añarğa bulğan açuwın kürsätte. Tışqı Eşlär Ministrlıgı belderüwendä isä şundıy süzlär bar: “Rezolutsiä taraflı yazılğan, fakt dip birelgän datalarda citdi yalğışlar häm mäğlümät citeşsezlege bar. Bigräk tä Almaniä kebek dus häm berektäş ber il tarafınnan mondıy rezolutsiäneñ qabul itelüwe Törek xalqın citdi räweştä cäräxätläde häm bu ike yaqlı mönäsäbätlärebezgä tiskäre yoğıntı yasayaçaq”.

Çınnan da AB belän anıñ Fransiä, Almaniä kebek illäreneñ 1915 yılda Anatoliädege Ärmännärne deportatsiäläwne “genosid” dip bäyäläp bu turıda rezolutsiälär qabul itüläre, Törek xalqında AB-nä qarata rizasızlıqnı üsterä. İnde Törkiäneñ üz eçendä dä Ankaranıñ AB aldında här taläpkä taşlamalar yasawına oppozitsiä üsä başladı dip äytergä bula. İlneñ Könyaq Könçığışında idänastı Körd partizan oyışması PKK belän bäreleşlärneñ qabınuwı, universitetlarda uñ häm sul studentlar arasında qabat bäreleşlär çığuwı Kördlärneñ Törkiäneñ çarasızlığınnan faydalanırğa teläwe dip bäyälänä ala.

Tatarlarğa bäyle täräqqiätlär isä bolar:

“Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi” jurnalının May sanında İskändär Ğiläcevneñ “Tatar Legionı” isemle ber mäqaläse dönya kürde. Bu mäqalä “Grayfswaldä Qorıltay” iseme belän “Ğasırlar Awazı” jurnalınıñ 2000 yıl sanında basılğan. Törek Mädäniäte häm Sänğätläre Urtaq İdaräse - TÜRKSOYnıñ şuluq isemdäge mäcmuğasınıñ April ayındağı 14-nçe sanında Qazannıñ meñ yıllığına bağışlanğan maxsus ber mäqalä belän İldus Tarxanov belän ütkärelgän interviü basılğan bulsa, May ayındağı 15-nçe san tulayım Qazan belän Tatarlarğa bağışlanğan. Mäqalälär çiratı belän menä şulay dip atala: Qapqa, Qartaymas, Qanatlı Bars, Qazanda Tön, Köy, Qazannıñ Yöze, Ğabdulla Tuqay, Aptırağan, Zaman, Yılğa Awızı, Nigä Saylandıq, WEB-Qazan”.

İstanbulda ütkärelgän III. Mädäniät Tikşerenüläre Simpozumında da Wisconsin Universitetınan Prof. Yulay Şamiloglu alıp barğan seksiädä Tatar milli añınıñ tarixı turunda Mimar Sinan universitetında aspirant, çığışı belän Tatar İlyas Kamalov ber çığış yasadı. Şamiloglu üze isä Rusiädä Törkilär arasında milli añ üseşe turında çığış yasağan ide. Yeditepe Universitetından Prof. Nadir Devlet tä İdel-Uraldağı Çuwaş häm Başqort milli añları belän bäyle problemalarğa tuqtaldı. Şuluq simpoziumda Ankara Universitetınnan Sabirä Arıq Polşadağı Tatarlarnıñ milli añı turında çığış yasadı. Şuşı xalıqara Simpoziumnı Sadri Maqsudineñ onığı Dönya Tatar Ligası citäkçese Dr. Gönül Pultar alıp bardı. Qısqası, Törkiädäge akademik-fänni platformada Tatar-Başqortlar härdaim diärlek iskä alınıp toralar.

Azatlıq radiosı öçen İstanbuldan Äxtäm İbrahim
XS
SM
MD
LG