Yevropa Berlegeneñ bu sammitı ayıruça qatlawlı şartlarda ütte. Fransiä belän Niderlandta ütkän referendumnarda Yevropa Berlege konstitutsiäse kire qağılğannan soñ bu dokumentnıñ yazmışı nindi bulır digän soraw iğtibar üzägenä mende. Britaniä, Daniä kebek illär üzlärendäge referendumnı kiçekterülären belderde. Çexiä, İrlandiä, Finlandiädä dä şul uq adım turında uylana.
Konstitutsiä ğämälgä kersen öçen anı 25 äğza ilneñ barısı da raslarğa tieş. Bu näticäneñ inde bulmayaçağı açıqlansa da, här il raslaw protsedurası aşa ütergä tieş digän qararğa kilende. Elegräk bu eşne 2006 yılnıñ 1 Noyäberenä tämamlaw qaralğan ide. Atnakiç könne Brüsseldä ütkän säyläşülärdän soñ, raslaw waqıtın 2007neñ urtasına qädär ozaytırğa kileşende. Berlektä räislek itkän Luxemburg premier-ministrı Jean-Claude Juncker bu qararnı bolay añlattı:
"Fransiä belän Niderland "yuq" dip tawış birgännän soñ, şul açıqlandı: raslaw eşlären 2006 yılnıñ 1 Noyäberenä qädär tämamlap bulmayaçaq, bu eşne äle başqarmağan illär monı 2007neñ urtasına qädär eşläp ölgermi."
Konstitutsiäne äle raslamağan illärdä xalıqnı künderü öçen Jean-Claude Juncker "D" planın tormışqa aşırırğa çaqırdı. Anıñ süzlärençä bu plan "D" xärefenä başlanğan 3 süzgä nigezlänä: demokratiä, debatlar häm dialog. Ber ük waqıtta Jean-Claude Juncker üzeneñ tuğan Luxemburgında da referendumnıñ kiçekterelü ixtimalın ıçqındırdı. Luxemburgta referendum Yülneñ 10na bilgelängän ide.
Yevropa Berlegeneñ konstitutsiäse yazmışı şulay bilgesez bulsa, Berlekneñ 2007-2013 yıllarğa büdjet ölgese tağı da möşkelräk xäldä. Bu mäsälädä töp bäxäslär Fransiä belän Britaniä arasında bara. Qarşılıqnıñ qısqaça eçtälege şul: 20 yıllar çaması elek, Britaniä, çağıştırmaça xäyerçeräk buluına zarlanıp, Berlek büdjetına tülägän aqçalardan taşlama qazana alğan ide. Äz dä tügel, küp tü tügel, yılına 5 milliard yevro çaması. Xäzer küp kenä illär Britaniägä "citte, Berlektä sezdän dä xäyerçeräk illär bar, misal öçen, yaña äzğalar", dip bu taşlamadan baş tartırğa çaqıra. London isä bu adımğa ber genä oçraqta - Berlekneñ awıl xujalığı büdjetı qısqartılğan oçraqta ğına baraçağın belderä. Xäzerge waqıtta aqwıl xucalığına büdjetnıñ 40%tı kitä. London awılğa digän aqçanıñ ber öleşen, tikşerenü, täräqqiät, iqtisadi reformalarğa birergä täqdim itä. Ä moña inde, awıl xujalığı büdjetınnan iñ küp fayda kürgän il – Fransiä qarşı çığa.
Äñlaşıla ki, bu bäxäslärdä här il üzenä faydalıraq qarar ütkärergä teli. Äytik, Niderland häm Şvetsiä üz çığımnarın kimetergä taläp itä. Keşe başına sanağanda bu illär Yevropa Berlegenä iñ küp aqça tüli – berse 120, ikençese 106 yevro. Ä inde ğömüm külämdä sanağanda Berlekkä iñ küp aqça tülägän il – Germaniä.
Comğa irtäsendä sammitta büdjetnıñ çirattağı komromis ölgese täqdim itelde. Ämmä küp kenä illär, şul isäptän, Niderland belän Şvetsiä anı kire qaqtılat. Şvetsiä premier ministrı Göran Persson bolay dide:
"Bez barıbız da kileşügä ömetlänäbez. Ämmä naçar kileşügä qarağanda, ber yıl kötü häm säyläşülärne däwam itü – yaxşıraq."
Ul arada Portugaliä häm Gretsiä kebek Berlekneñ iske ämmä ul qädäre bay bulmağan illäre, Berlekkä äle genä quşılğan 10 yaña ildän dä möşkelräk xäldä qalmas öçen üzlärenä mömkin qädär kübräk fayda sığarğa tırışa. Qısqası, 25 ilne berläştergän Yevropa Berlegeneñ urtaq büdjetın raslaw eşe ber dä ciñel bulmayaçaq.
-Ali Gilmi
Konstitutsiä ğämälgä kersen öçen anı 25 äğza ilneñ barısı da raslarğa tieş. Bu näticäneñ inde bulmayaçağı açıqlansa da, här il raslaw protsedurası aşa ütergä tieş digän qararğa kilende. Elegräk bu eşne 2006 yılnıñ 1 Noyäberenä tämamlaw qaralğan ide. Atnakiç könne Brüsseldä ütkän säyläşülärdän soñ, raslaw waqıtın 2007neñ urtasına qädär ozaytırğa kileşende. Berlektä räislek itkän Luxemburg premier-ministrı Jean-Claude Juncker bu qararnı bolay añlattı:
"Fransiä belän Niderland "yuq" dip tawış birgännän soñ, şul açıqlandı: raslaw eşlären 2006 yılnıñ 1 Noyäberenä qädär tämamlap bulmayaçaq, bu eşne äle başqarmağan illär monı 2007neñ urtasına qädär eşläp ölgermi."
Konstitutsiäne äle raslamağan illärdä xalıqnı künderü öçen Jean-Claude Juncker "D" planın tormışqa aşırırğa çaqırdı. Anıñ süzlärençä bu plan "D" xärefenä başlanğan 3 süzgä nigezlänä: demokratiä, debatlar häm dialog. Ber ük waqıtta Jean-Claude Juncker üzeneñ tuğan Luxemburgında da referendumnıñ kiçekterelü ixtimalın ıçqındırdı. Luxemburgta referendum Yülneñ 10na bilgelängän ide.
Yevropa Berlegeneñ konstitutsiäse yazmışı şulay bilgesez bulsa, Berlekneñ 2007-2013 yıllarğa büdjet ölgese tağı da möşkelräk xäldä. Bu mäsälädä töp bäxäslär Fransiä belän Britaniä arasında bara. Qarşılıqnıñ qısqaça eçtälege şul: 20 yıllar çaması elek, Britaniä, çağıştırmaça xäyerçeräk buluına zarlanıp, Berlek büdjetına tülägän aqçalardan taşlama qazana alğan ide. Äz dä tügel, küp tü tügel, yılına 5 milliard yevro çaması. Xäzer küp kenä illär Britaniägä "citte, Berlektä sezdän dä xäyerçeräk illär bar, misal öçen, yaña äzğalar", dip bu taşlamadan baş tartırğa çaqıra. London isä bu adımğa ber genä oçraqta - Berlekneñ awıl xujalığı büdjetı qısqartılğan oçraqta ğına baraçağın belderä. Xäzerge waqıtta aqwıl xucalığına büdjetnıñ 40%tı kitä. London awılğa digän aqçanıñ ber öleşen, tikşerenü, täräqqiät, iqtisadi reformalarğa birergä täqdim itä. Ä moña inde, awıl xujalığı büdjetınnan iñ küp fayda kürgän il – Fransiä qarşı çığa.
Äñlaşıla ki, bu bäxäslärdä här il üzenä faydalıraq qarar ütkärergä teli. Äytik, Niderland häm Şvetsiä üz çığımnarın kimetergä taläp itä. Keşe başına sanağanda bu illär Yevropa Berlegenä iñ küp aqça tüli – berse 120, ikençese 106 yevro. Ä inde ğömüm külämdä sanağanda Berlekkä iñ küp aqça tülägän il – Germaniä.
Comğa irtäsendä sammitta büdjetnıñ çirattağı komromis ölgese täqdim itelde. Ämmä küp kenä illär, şul isäptän, Niderland belän Şvetsiä anı kire qaqtılat. Şvetsiä premier ministrı Göran Persson bolay dide:
"Bez barıbız da kileşügä ömetlänäbez. Ämmä naçar kileşügä qarağanda, ber yıl kötü häm säyläşülärne däwam itü – yaxşıraq."
Ul arada Portugaliä häm Gretsiä kebek Berlekneñ iske ämmä ul qädäre bay bulmağan illäre, Berlekkä äle genä quşılğan 10 yaña ildän dä möşkelräk xäldä qalmas öçen üzlärenä mömkin qädär kübräk fayda sığarğa tırışa. Qısqası, 25 ilne berläştergän Yevropa Berlegeneñ urtaq büdjetın raslaw eşe ber dä ciñel bulmayaçaq.
-Ali Gilmi