Accessibility links

Üzbäkstan rejim alışınuğa taba baramı?


Uzğan ayda Ändicanda bulğan çualışlardan soñ Üzbäkstan prezidentı İslam Kärimovnıñ kiläçäge xaqında ğäybätlär arttı. Şuşı atnada Britaniädä çığa torğan abruylı "Jane''s İntelligance Review" jurnalı, Üzbäkstan köç qullanu arqılı rejim alışınuğa taba tägäri, digän näticä yasadı. Basma yazuınça, mondıy qanlı tetränüdän soñ da anda üç alu, tigezsezlek, tuğan-tumaçılıq, oyışqan cinayätçelek, dini häm milli ekstremizmğa suğarılğan köç qullanular däwam itergä mömkin. Üzbäkstannı alda ni kötä?

Üzbäkstan prezidentı İslam Kärimov rejimı çınlap ta axırına taba baramı? Kärimovnıñ täxetkä bik qatı yabışıp utırğanın iskä alsañ, mondıy faraz artıq qıyu yañğırıy. Ämmä, "Jane''s İntelligance Review" jurnalı häm dä qayber Könbatış küzätüçeläre näq menä şulay farazlıy.

Kärimov Mäskäwgä kilep Rusiä prezidentı Putin belän oçraşqannan soñ ber kön ütügä Londondağı Suğış häm Solıx xäbärläre institutında Üzäk Aziä programması citäkçese Filip Noubel radiobızğa bolay dide:

Audio (Filip Noubel)

"Ändicannan borçulı xäbärlär kilä: keşelär xaman da qulğa alına, qorbannarnıñ tuğannarı, jurnalistlar, keşe xoquqları aktivistları ezärelklänä. Rejim komromisqa barırğa telämi. Kärimovnıñ Mäskäwgä säfäre, Putinnıñ belderüläre şunı kürsätä. İkençe yaqtan, Üzbäkstan xalqınıñ da tüzemlege bette. Bu wazğiättä ber genä närsä qala – köçle qarşılıq."

Mäskäw säfäre waqıtında Kärimov Ändican çualışları çit ildän torıp oyıştırılğan häm finanslanğan dide. Putin anıñ belän kileşte.

Ä menä James basması, Ändican waqiğaları çittän torıp oyıştırılğan häm anda islam suğışçıları qatnaşqan digän fiker belän kileşmi. Basma fikerençä, bu waqiğalar berniçä ay däwam itkän qänäğätsezlek häm qarşılıq çaralarınıň yuğarı noqtası bulıp tora. Sotsial iqtisadi şartlardan tış anda başqa säbäplär yuq dip sanıy "Jane''s İntelligance Review".

Üzbäkstan xökümätenä alğa taba çualışlarnı köç belän bastırıp baru qıyın bulaçaq, dip yaza basma, läkin ul bu niättän baş tartmayaçaq. Kärimov rejimı qüät buınnarın tulısınça kontrol itä, oppozitsiäneň berdäm citäkçese yuq.

Ber işe analitiklar Üzbäkstan zur kriziska taba tägäri disä, başqaları alay uq ömetsez tügel. Konfliktlarnı kisätü belän şöğellänüçe Xalıqara krizis törkeme dip atalğan oyışma citäkçese Alain Deletroz fikerençä, yaňa qan qoyular buldırmasqa, xakimiäten saqlap qalırğa teläsä Kärimov qayber iqtisadi häm säyäsi reformalarğa barırğa tieş:

Audio (Alain Deletroz)

"Amerika belän Rusiä närsä eşli ala häm tieş? Alar Kärimovnı ber poçmaqqa qısıp, ägär sin bezneň belän xezmättäşlek itergä teläsäň, berniçä reforma başqarırğa tieşseň, dip äytergä tieşlär."

Alain Deletroz Kärimovqa bu qatlawlı wazğiättän çığu öçen Rusiäneň elekke prezidentı Boris Yeltsin ısulın qullanıp, Putin şikelle berär waris ezläp tabırğa kiňäş itä:

Audio (Alain Deletroz)

"Bu wazğiättän çığu yullarınıň berse Kärimovqa ber waris äzerläw. Bez yäşägän 21 ğasırnı, anıň awırlıqların yaxşıraq aňlağan berär yäşräk keşene tabu."

Alain Deletroz süzlärençä Üzbäkstan xakimiätendä, forsat birelsä il belän idarä iterdäy keşelär bar.

Bezneň belän Bişkäktäge ofisınnan söyläşkän Suğış häm Solıx xäbärläre institutı citäkçese Filip Noubel süzlärençä, tağın ber mömkinlek bula ala, ul da bulsa yuğarı räsmilär tarafınnan oyıştırılğan fetnä:

Audio (Filip Noubel)

"Älbättä bu bik yäşeren, qaraňğı, törle klannar arasında bülenep betkän dönya. Läkin töp soraw şul: Kärimov tiräsendä, bez anıň belän başqa eşlärgä telämibez, rejim üzgärsä, kiläçäk turında uylarğa, başqalar, bälki oppozitsiä belän berläşergä kiräk, dip uylawçılar küpme. Menä bu ixtimalraq mömkinlek."

Tik bu xäl bula qalsa da, Janes basması farazlawınça, Üzbäkstannıň köçle elitası yaňa citäkçene alarğa zıyan itkän reformalarnı tuqtatırğa mäcbür itäçäk. Bu oçraqta Üzbäkstannı uňışsızlıq kötä, digän näticä yasıy Britaniädä çığuçı "Jane''s İntelligance Review" basması.

-Ali Gilmi
XS
SM
MD
LG