Mari İlendä uzğan Fin-uğor xalıqları kongressında mari telendä ber genä çığış ta yañğıramağan. Amerika, Macarstan, Finlyandiädän kilgän wäkillärne bu bötenläy aptıraşta qaldırğan. Xalıqara kongressta çığışlar yä mari, ä ingliz telendä bulırğa tieş ide dip sanıy, Vaşingtonnan ğalim Çarl'z Karlson. 95 protsent çığışlar fin-uğorğa qatnaşı bulmağan urıs telendä yasaluına ğäcäplänä ul.
Çit ildän kilgän ğalimnär, tarixçılar kongresstan soñ Rusiädä fin-uğor telläreneñ kiläçäge yuq digän näticägä kilgännär. Bu xaqta Çarl'z Karlson belderde.
Finlyandiäneñ qayber wäkilläre marilarnıñ üzañnarı tübän buluın aldan uq işetep, kongressqa kilüdän baş tartqannar. Ägär elekke Xalıqara kongresslarda 1 meñnän artıq keşe qatnaşsa, Mari İle respublikasında oyıştırılğanında 700 tiräse genä bulğan. Şular arasında Finlyandiä, Estoniä, Amerika Quşma Ştatları, Macarstan, Almaniä illärennän häm Rusiäneñ Kareliä, Komi şähärlärennän bar.
Kongress ber atna barğan. Şunıñ irtänge yaqlarında plenar utırışlarda ike-öç notıq tınlanılsa, töştän soñ seksiälärdä fin-uğor xalıqlarınıñ mädäniäte, sänğäte, ğöref-ğadätläre xaqında süz barğan. Kongress kübräk fänni tösmer aldı, di Çarl'z Karlson. 5 yıl elek fin-uğor xalıqları problemaların xäl itü buyınça qabul itelgän rezolyutsiä buyınça fiker alışular bulmağan. Bu xaqta Çarl'z Karlson
Kongressta ni öçen uzğanda Estoniädä qabul itelgän rezolyutsiä buyınça söyläşü bulmıy dip sorağan ide ber wäkil.. Oyıştıruçılar bu barı fänni kongress dip cawap birgännär.
Rusiädä fin-uğor tellären saqlap qalu buyınça da fiker alışular bulmağan. Mari İle respublikası prezidentı Leonid Markelov kongressta Mari respublikasında fin-uğor üzäge buldırırğa kiräk digän fiker belän çıqqan. Törle tikşerenü uzdıra torğan institutlar açabız dip beldergän. “Mariy Uşem” milli ictimaği oyışması isä äledän-äle mari teleneñ betä baruına borçılıp törle möräcäğätlär belän çığa ide. Markelovnıñ älege problemağa iğtibar itüe bu köngä qädär sizelmäde.
Çarl'z Karlson mari tele, ğöref-ğadätläre barı awıllarda ğına saqlanıp qalğan dip belderde. Kongress qısalarında tanıştıru öçen awıllarğa säyäxät qılınğan. Andağı xalıq üz tuğan telendä söyläşä, ğöref-ğadätlären beraz bulsa da belä ikän. Estoniäneñ Mäğärif ministrı Reps Maylis awıldağı ber mäktäptä bulğaç, Mari İle respublikasında mari tele üsä, bernindi problema yuq, mäktäplärdä barısı da al da göl dip beldergän. Anıñ älege belderüe Estoniä citäkçelegen ğäcäpkä qaldırğan. Älege belderüdän soñ Estoniä mäğärif ministrın urınnan alalar ikän digän süzlär dä yañğıradı. Bu xaqta Rusiäneñ “Вести” da bik täfsilläp söyläde.
Landış Xarrasova.
