Ukraina ölkälärendä sibelep yäşägän tatarlarnıñ san byınça in zur öleşe Donetski ölkäsendä ğomer itä. 1989 yılda xalıq sanın alu näticäläre byınça Donetski ölkäsendä 25 meñ tatar yäşäsä, 2002 yılda uzğan xalıq sanın alular Donetski ölkäsendä inde 19 meñ tatar buluı açıqlandı. Ä tatar aktivistları Donetski ölkäsendä 70 meñ, Donetskinın üzendä 35-40 men tatar bar dip belderä. Räşit Bragin, Donetski şähär şurası deputatı, ’’Päyğämbär yoldızı’’ möselman cämğiäte räise:
’’У нас только в Донецке 35-40 тысяч татар живет. Не говоря уже о татарах которые живут в Харцызске, Снежном, Макеевке, куда поволжские татары приезжали на шахты."
Tatarlarnıñ kübese bu cirlärgä kümer şaxtalarına 1920-30 yıllarda kilä başlağan dip sanalsa da, çınbarlıqta bu yaqlarğa tatarlar tağın da irterek, 1918 yıllarda uq kilä başlağan. Bu Üktäber inqılabınnan soñ tuğan yaqlarında kulak dip sanalğan tatarlar, yağni tatarlarnıñ berençe dulqını ide. Räşit Bragin:
"Наш татарин живя у себя в деревне имел корову и лошадь считался зажиточным татарином, его надо было раскулачить… Такая была политика. Раскулаченные вынуждены были приехать сюда на Донбасс, где им могли предоставить оплачиваемую работу.".
Tatarlar Donbassqa aqça eşlergä kitä ideler digän kiñ taralğan stereotip qaraşqa da inde noqta quyarğa waqıt citkänder. Mondıy qaraş bu mäsälägä ber yaqlı qaraş diärgä mömkinder. Äye, tatarlar Donbassqa yaxşı tormıştan kilmägän. Läkin, bu mäsäläneñ ber yağı. İkençe yağı: sovetlar kilgäç, raskulaçivanie, kolxozlaştıru säyäsäte, riza bulmağannarnı törmägä utırtu tatarlanı tugan yaqlardan kitergä mäcbür itkän. Äye, alar tuğan yaqlarına qaytırğa da telägännär, läkin anda alarnı tanış bulmağan sovet tormışı kätä ide. Monı "Şaxter" tatar xalıq cırı süzlärennän dä anlarğa momkin:
Qaytır idem awılğa şul,
Qaytalmıyım cil-dawılğa.
Aq yözlärem sarı suqtı
Xäsrätlärem awırğa.
Tatarlar Donbassqa kilä başlağanda alarnıñ monda mäçetläre, imamnarı bulğan. Räşit Bragin 1997 yılda Donetskida tözelgän Ukraina möselman firqäse räise. Anıñ äytüençä, Donetski ölkäsendä 120 meñ möselman yäşi, alarıñ kübese tatar keşelere, mäçet imamları da yış qına tatarlar bulğan. Berençe yıllarda Donbasstağı mäçetlärdä eşlägän imamnarnı törmägä utırtqannar. Räşit Bragin:
«В основном татары проживали в городах, где строились шахты. Была и мечеть в Донецке, и мулла Донецка… Некоторые наши муллы и втюрьмах сидели за работу по духовному возрождению мусульман.»
Ul yıllarda Sovetlar berlegendä barğan urıslaştıru säyäsäte tatarlarğa da qağılğan. Şuña kürä bügen monda tatar tamırları bulğan, üzlären tatar dip sanağan Braginnarnı, İvankovlarnı, Aleksandr Sergeeviçlarnı oçratırğa momkin. Räşit äfände üze dä mondıy säyäsätneñ qorbanı ikän. Räşit Cihanoviç urınına ul Raşid Yevgenieviç, Ahat Saitoviç isä Aleksandr Sergeeviç bulıp qalğan.
Läkin urıslaştıru säyäsäte, dönyada bulğan törle üzgäreşlärgä qaramastan ber ğasırğa yaqın däwerdä Donbassta tatar yuğalmağan. 1990 yıllarda monda ölkä Donetsk tatar mädäni üzäge oyıştırıla häm räsmi terkälä. Räise - Färidä Xafizova.
Ukrainada xäräkät itkän 3 möselman dini idarälärneñ berse Donetskida eşli. Bu idarägä 18 dini oyışma kerä. Ukrainadağı iñ zur mäçet tä 1990 yıllarda Donetskida tozelde. Räşit Bragin:
’’Anıñ ikençe manarasın tözergä "Şaxter" futbol komandasınıñ prezidentı Rinat Ahmätov 60 meñ dollar ayırdı.’’
Bu mäçet yanında İslam Universitetı eşli. Monda ingliz, ğäräp tellere belän bergä tatar tele dä uqıtıla. Yıl sayın universitetqa 20 şäkert qabul itelä.
2003 yılda Qazan-Donetsk arasında tuğanlıq, duslıq kileşue dä imzalanğan ide.
2004 yılda Donetskida Bötenukrain Sabantuyı da uzdırılğan ide. Ukrainada uzğan prezident saylawları waqıtında tatarlarnıñ küpçelege Viktor Yanykoviç oçen tawış birgän idelär. Räşit äfände citäklägän Möselman firqäse dä Yanukoviç oçen tawış birergä çaqırğan ide. Xäzer tatarlar Donetskida niçek toralar digen sorawıma Räşit äfände bolay dide:
”Сейчас не только в Донецке, но и во всей Украине существует много проблем, но таких проблем меньше у татар по нескольким причинам, первая причина, что это трудолюбивый народ, то что это сплоченный народ. Нельзя сказать , что татары живут ниже среднего уровня. Есть люди более обеспеченные, есть менее обеспеченыые. Но между нами существует взаимопощь.»
Süzen däwam itep Räşit Bragin "tatarlar qayda ğına yäşämäsennär - Tatarstanda, Rusiädä, Ukrainada, Qırımda - alar daimi bergä bulaçaqlar’’-dide.
Ber ğasırğa yaqın Donbassta ğomer itkän tatar bügen dä bu yaqlarda üzençä ğomer ite. Alarnıñ 3 millionlıq Donetskida uqmaşıp yäşägän urınnarı da bar. Zamanında şaxtalarğa kümer kisärgä kilgän tatarlar arasında bügen bu şahtalarnıñ xucaları da bar.
E tatar xalqı tuğan yaqlarınnan Donbassqa kitkän tatarlar xaqında "Şaxta", "Şaxter" cırların icat itte. Donbassqa kitü protsessı ğasır başında tatarlar arasında kiñ taralıp, xalıq xäterendä tirän ez qaldırğanın bu moñsu cırlar da isbatlıy.
Diläwär Osman, Aqmäçet
’’У нас только в Донецке 35-40 тысяч татар живет. Не говоря уже о татарах которые живут в Харцызске, Снежном, Макеевке, куда поволжские татары приезжали на шахты."
Tatarlarnıñ kübese bu cirlärgä kümer şaxtalarına 1920-30 yıllarda kilä başlağan dip sanalsa da, çınbarlıqta bu yaqlarğa tatarlar tağın da irterek, 1918 yıllarda uq kilä başlağan. Bu Üktäber inqılabınnan soñ tuğan yaqlarında kulak dip sanalğan tatarlar, yağni tatarlarnıñ berençe dulqını ide. Räşit Bragin:
"Наш татарин живя у себя в деревне имел корову и лошадь считался зажиточным татарином, его надо было раскулачить… Такая была политика. Раскулаченные вынуждены были приехать сюда на Донбасс, где им могли предоставить оплачиваемую работу.".
Tatarlar Donbassqa aqça eşlergä kitä ideler digän kiñ taralğan stereotip qaraşqa da inde noqta quyarğa waqıt citkänder. Mondıy qaraş bu mäsälägä ber yaqlı qaraş diärgä mömkinder. Äye, tatarlar Donbassqa yaxşı tormıştan kilmägän. Läkin, bu mäsäläneñ ber yağı. İkençe yağı: sovetlar kilgäç, raskulaçivanie, kolxozlaştıru säyäsäte, riza bulmağannarnı törmägä utırtu tatarlanı tugan yaqlardan kitergä mäcbür itkän. Äye, alar tuğan yaqlarına qaytırğa da telägännär, läkin anda alarnı tanış bulmağan sovet tormışı kätä ide. Monı "Şaxter" tatar xalıq cırı süzlärennän dä anlarğa momkin:
Qaytır idem awılğa şul,
Qaytalmıyım cil-dawılğa.
Aq yözlärem sarı suqtı
Xäsrätlärem awırğa.
Tatarlar Donbassqa kilä başlağanda alarnıñ monda mäçetläre, imamnarı bulğan. Räşit Bragin 1997 yılda Donetskida tözelgän Ukraina möselman firqäse räise. Anıñ äytüençä, Donetski ölkäsendä 120 meñ möselman yäşi, alarıñ kübese tatar keşelere, mäçet imamları da yış qına tatarlar bulğan. Berençe yıllarda Donbasstağı mäçetlärdä eşlägän imamnarnı törmägä utırtqannar. Räşit Bragin:
«В основном татары проживали в городах, где строились шахты. Была и мечеть в Донецке, и мулла Донецка… Некоторые наши муллы и втюрьмах сидели за работу по духовному возрождению мусульман.»
Ul yıllarda Sovetlar berlegendä barğan urıslaştıru säyäsäte tatarlarğa da qağılğan. Şuña kürä bügen monda tatar tamırları bulğan, üzlären tatar dip sanağan Braginnarnı, İvankovlarnı, Aleksandr Sergeeviçlarnı oçratırğa momkin. Räşit äfände üze dä mondıy säyäsätneñ qorbanı ikän. Räşit Cihanoviç urınına ul Raşid Yevgenieviç, Ahat Saitoviç isä Aleksandr Sergeeviç bulıp qalğan.
Läkin urıslaştıru säyäsäte, dönyada bulğan törle üzgäreşlärgä qaramastan ber ğasırğa yaqın däwerdä Donbassta tatar yuğalmağan. 1990 yıllarda monda ölkä Donetsk tatar mädäni üzäge oyıştırıla häm räsmi terkälä. Räise - Färidä Xafizova.
Ukrainada xäräkät itkän 3 möselman dini idarälärneñ berse Donetskida eşli. Bu idarägä 18 dini oyışma kerä. Ukrainadağı iñ zur mäçet tä 1990 yıllarda Donetskida tozelde. Räşit Bragin:
’’Anıñ ikençe manarasın tözergä "Şaxter" futbol komandasınıñ prezidentı Rinat Ahmätov 60 meñ dollar ayırdı.’’
Bu mäçet yanında İslam Universitetı eşli. Monda ingliz, ğäräp tellere belän bergä tatar tele dä uqıtıla. Yıl sayın universitetqa 20 şäkert qabul itelä.
2003 yılda Qazan-Donetsk arasında tuğanlıq, duslıq kileşue dä imzalanğan ide.
2004 yılda Donetskida Bötenukrain Sabantuyı da uzdırılğan ide. Ukrainada uzğan prezident saylawları waqıtında tatarlarnıñ küpçelege Viktor Yanykoviç oçen tawış birgän idelär. Räşit äfände citäklägän Möselman firqäse dä Yanukoviç oçen tawış birergä çaqırğan ide. Xäzer tatarlar Donetskida niçek toralar digen sorawıma Räşit äfände bolay dide:
”Сейчас не только в Донецке, но и во всей Украине существует много проблем, но таких проблем меньше у татар по нескольким причинам, первая причина, что это трудолюбивый народ, то что это сплоченный народ. Нельзя сказать , что татары живут ниже среднего уровня. Есть люди более обеспеченные, есть менее обеспеченыые. Но между нами существует взаимопощь.»
Süzen däwam itep Räşit Bragin "tatarlar qayda ğına yäşämäsennär - Tatarstanda, Rusiädä, Ukrainada, Qırımda - alar daimi bergä bulaçaqlar’’-dide.
Ber ğasırğa yaqın Donbassta ğomer itkän tatar bügen dä bu yaqlarda üzençä ğomer ite. Alarnıñ 3 millionlıq Donetskida uqmaşıp yäşägän urınnarı da bar. Zamanında şaxtalarğa kümer kisärgä kilgän tatarlar arasında bügen bu şahtalarnıñ xucaları da bar.
E tatar xalqı tuğan yaqlarınnan Donbassqa kitkän tatarlar xaqında "Şaxta", "Şaxter" cırların icat itte. Donbassqa kitü protsessı ğasır başında tatarlar arasında kiñ taralıp, xalıq xäterendä tirän ez qaldırğanın bu moñsu cırlar da isbatlıy.
Diläwär Osman, Aqmäçet
