Accessibility links

Кайнар хәбәр

Räşit Äxmätov: Tatarstanğa Rusiädä bulu faydalı tügel


90 yıllar başında Tatarstanda suverenlıq öçen köräş barğanda, “Звезда поволжья” gäzite möxärrire Räşit Äxmätov başqa frontta ide. Ul Tatarstan Rusiä eçendä buluın teläde. Xäzer isä tanılğan jurnalist üz gäzitendä ezlekle räweştä Rusiädä Tatarstannıñ ayırım ber yuğarı statusı buluın alğa sörä. Atnağa ber qat çığa torğan gäzitneñ töp yazmalarında şul fiker cep kebek açıq suzılıp yata. Soñı sandağı yazması da şul turıda. “Цена вопроса” yäğni mäsäläneñ qimmäte, bäyäse dip atalğan analitik yazmasında Räşit Äxmätov, iqtisad-finans mäsälälären quzğata. Tatarstan küzlegennän çığıp. Yazmadan ber özek:

“Tatarstannıñ suverenlığı neft zapaslarına tayana. Tatarstan yılına 30 million tonna neft çığara. Ber barrel neft bäyäse, ä barrel ul 159 litr sıyışlı ber miçkä kebek sawıt, 65 dollar tora. Ber tonnada 6dan beraz artığraq barrel bula. Yäğni ber tonna neft bäyäse yaqınça 410 dollar tora. Tatarstannan yıl sayın çığarıla torğan 30 million tonna neftne 410 dollarğa tapqırlasañ, 12.3 milliard dollar kilep çığa. Monnan tış, neftkä bäyälär arta tora. Tatarstannan çığarıla torğan neftneñ üzqimmäte 1.3 milliard dollar täşkil itä. Monnan tış, ber milliard çaması cirle häm respublika büdjetına kitsen. Äle bu arttırıp alğanda. Tatneftneñ üzenä milliard yarım fayda qalsın di. Bit yıllıq neft satudan tağın 8 milliard dollar aqça qala.”

Räşit Äxmätov, bu sigez milliard dollar, yäğni 227 milliard rubl federal qaznağa, yäğni Mäskäwgä kitä dip sanıy. Häm däwam itä.

“Tatarstan soñğı biş yılda Qazan meñ yıllığına dip federal maqsatçan programma qısalarında Rusiädän 50 milliard rubl aqça aldı. Qazan merı Kamil İsxakov 30-35 million dip kenä bara. Yäğni tieşleseneñ yartısın ğına birde Mäskäw. Qalğanın respublika büdjetı kütärde dip sanıy mer. Yäğni, Mäskäw bu aqçanı Ratuşa binasın remontlaw, Qazansu aşa küper salu, metro qazu kebek eşlärgä birde. Yaqınça ber milliard dollar dip isäplänä. Ä Tatarstan bit Rusiägä yıl sayın 8 milliard dollar birep bara. “Tatneft” şirkäte wäkilläre, Tatarstan neftkä bügenge köndä urnaşqan bäyälärdän çığıp ta, barı tik faydanıñ biş protsentın ğına üzenä qaldırıp bara. Qalğan kerem, yäğni 95 protsent Mäskäwgä kitä. Yıl sayın 12 milliard dollarnıñ 8 milliardın tartıp alu, bu neokolonializm. Ägär dä 8 tügel, ä 7 milliard birep torsa da, Qazan meñ yıllığına tapşırılğan kebek obyektlarnı yıl sayın tözep tora ala. İsegezgä töşeräbez, Qazan meñ yıllığına Mäskäwdän birelgän federal programma qısalarındağı aqça ber milliard ide.”

”Звезда поволжья” gäzite möxärrire Räşit Äxmätov, Mäskäw merı Lujkov Qazandağı Mäskäw uramın remontlarğa da 10 million dollar cälläde dip sanıy. Ä Tatarstannan Mäskäw tartıp alğan 8 milliard dollar aqça nigezdä bit Mäskäwdä qala di möxärrir. Mäskäw töbäklärne talıy, şuña kürä Mäskäw çınlap ta, betep barğan öçençe Rimnı xäterlätä di Räşit Äxmätov. Neftkä bäyälär üsä barğanda, mäsälän, ber barrelgä 100 dollar tülängän oçraqta, Tatarstan Rusiägä 16 milliard birep baraçaq digän süz.

Neftkä bäyälär kinät kenä üskändä, Tatarstanğa Rusiä sostavında bulu faydalı tügel di ul häm soraw quya. Bezgä, yäğni tatarstanlılarğa, respublikadan milliard dollarlar suırtılıp alınğanda, yäğni Mäskäw tarafınnan talanğanda, ni eşlärgä soñ dip. Häm cawap birä. Neft ölkäsendä tulı açıqlıq bulırğa tieş. YUKOS şirkäte neftkä bäyälär artu arqasında yuğalıp qaldı. “Tatneft” kebek töşemle şirkätne dä “Rosneft''”kä quşarğa tırışaçaqlar. Qayberäwlär, Mäsäkäwdä inde “Gazprom”, “Rosneft''”, “Sibneft''” kebek ere şirkätlärne berläşterü häm Putinnıñ prezidentlıq srogı betkäç, anı şuşı berläşterelgän şirkätkä başlıq itep quyu ideyäläre belän yöri. Annarı 2012 yılda Putin yañadan prezident bulıp qaytaçaq.

Şuña kürä, “Tatneft''”ne Rusiägä buysındıru, Räşit Äxmätov fikerençä, ul Tatarstannı aç qaldıru. Bu oçraqta respubliqa xalqınıñ tormış däräcäse tübän tägäriäçäk. Mondıy oçraqta, Tatarstan xalqı baş kütärergä, uramnarğa çığırğa mäcbür bulaçaq. “Звезда поволжья” gäzite şulay dip yaza. Mondıy oçraqta, yäğni yöz meñlägän xalıq Tatarstanda baş kütärep çıqsa, başqa töbäklär dä quşılaçaq. Häm üzäkläşterüneñ atası bulğan Putin xakimiätneñ säyäsi krizisına duçar bulaçaq. Räşit Äxmätov şulay dip yaza.

Şuña kürä, “Tatneft” Tatarstan xalqı belän keremnären büleşergä tieş, kiräk waqıtta yaqlap çığu öçen dip sanıy avtor. Bügenge menedjerlar bälki şul qädär kesälären tutırğannardır, alarğa inde xalıq ta, suverenlıq ta kiräkmi, berär çit ilgä tayu yağın, wäzğiät şulay kilep tuğanda älbättä, alar qarıylardır bälki. Läkin, bu mäğnäsezlek, xäzer İnterpol kebek oyışmalar teläsä kemne cir tişegennän dä tabıp ala. Änä Rusiäneñ elekkege atom energetikası ministrı Adamovnı, 5 million dollar öçen İnterpol törmägä utırttı. Häm putinçılar aqçanıñ ber öleşen üz kesälärenä salu turında xıyallanıp, “Tatneft''”ne dä tikşerä başlayaçaqlar häm tienenä qädär qaytarırğa mäcbür itäçäklär. Räşit Äxmätov şundıy farazlar yasıy. Yäğni, bu yazması belän ul, ğadi arifmetikağa tayanıp, Rusiäneñ Tatarstannı talap yatuın, wäzğiät kiläçäktä qatlawlanuı ğına bar digän fiker uzdıra.

Räfis Cämdixan

XS
SM
MD
LG