Şikär awıruı böten dönyada iñ aktual häm mediklarnı borçıy torğan mäsälä bulıp qala. Diabet keşeneñ sälämätlegen tulısınça qaqşata, ğäripländerä, xätta ülemgä kiterä. Bu awıru belän cir şarında 170 millionnan artıq keşe integä. Bötendönya sälämätlek saqlaw oyışması 15 yıldan şikär awıruı xätta epidemiägä äylänäçäk dip farazlıy. Tatarstanda diabetiklar sanı bıyıl 60 meñgä yaqınlaşa, respublika şikär awıruı buyınça Rusiä töbäkläre arasında aldınğı urınnarda tora. Ni qızğanıç, bügenge köngä qädär bu awıruğa qarşı daru tabılmağan. Yäşäw öçen diabetiklar köngä berniçä tapqır insulin qadarğa, qandağı şikär däräcäsen tikşerep torırğa häm maxsus dieta belän yäşärgä mäcbür.
Federal programma buyınça, şikär däräcäsen ülçi torğan maxsus priborlarnı awırularğa däwlät birergä tieş. Mäskäwdä, Samar ölkäsendä, Nijgarda bu ülçäw test poloskaların här diabetik alsa, Tatarstanda alar barı tik balalar häm yökle xatınnarğa ğına birelä. Häm Mäskäwdäge kebek 5är upakovka tügel, ä 1-2, ä qayçaq ğomumän birelmi. Älmät balaları, mäsälän, şikär ülçäw priborların inde iyün ayınnan almağan. Cirle çinovniklar taşlamalarnı monetizatsiäläügä sıltap awıru balalarnı iñ möhim yäşäw ısullarınnan mäxrüm itkän. 800 sumlıq ülçäw priborların qayber ata-analar alır da bit, ä alırğa mömkinlege bulmağannar qaya bara?
Diabet awıruı ni öçen barlıqqa kilä soñ? Anıñ säbäpläre küp oçraqta - artıq zur awırlıq, döres aşamaw, stress, az xäräkätle yäşäw räweşe bulırğa mömkin. Läkin alay ğına tügel, yäş keşeneñ aşqazan astı bizendä insulin az citeşterelgän oçraqta ta awıru barlıqqa kilä ala. Diabet şulay uq näseldän dä küçärgä mömkin. Ä küp oçraqta keşe awıruınıñ barlığın da belmiçä yäşi. Daimi susaw, kinät yabığıp kitü kebek simptomnar buluına qaramastan, keşe sälämätlekkä kiräkle iğtibar birmäskä mömkin. Mondıy oçraqlarda diabet qatlawlı oslojneniälärgä kiterä ala - koma, suqırayu, böer awıruları, infarkt, xätta insul''t. Eş tağın şunda ki, Tatarstanda şikär awıruın tabuçı tabiplar citmi, dip yaza “Veçernyaya Qazan” gäzite xäbärçese. Respublikanıñ unlap rayonında endokrinologlar ğomumän yuq, 14 rayonda - alar yartı stavkada ğına eşli. Qazanda da xällär möşkel. Endokrinologqa su buyı qädär çiratlar, tabibqa eläkkän oçraqta da, sine iğtibarlı itep tikşerergä, tıñlarğa anıñ waqıtı yuq. Citmäsä tar belgeçleklärne beterep, ğomum praktika tabipları tarmağın ğına üsterü turında süz alıp baralar. Şikär çire belän awıruçılar yılğa ber, ä qayçaq 3-4 tapqır xastaxanädä däwalanırğa tieş. Qazandağı 18 meñ diabetik öçen endokrinologiä bülegendä 60 urın bar. Älege bülekne dä yabu turında süzlär yöri. Awırular bügen xätta açlıq iğlan itärgä äzer. Şähär sälämätlek saqlaw idäräse awırularnı tınıçlandırırğa tırışıp, härxäldä endokrinologiä bülege yabılmas dip äytä. Şulay da awırular borçıla.
Şikär çirenä qarşı köräş könendä Qazanda fänni-ğamäli konferensiä uzdı. Anda süz respublikada şikär awıruınıñ taralışı, anı däwalaw mömkinlekläre häm buldırmaw yulları xaqında barğan. İñ möhime şikär awıruınıñ barlıqqa kilüendä sälämät yäşäw räweşeneñ zur role turında onıtmasaq ide.
Albina Zäynulla
