Çeçnä parlamentına saylaular ike yıl elek ük ütkärelergä tieş bulsa da, alar köräşçelär anı üzärlär digän borçılu säbäple kiçekterelep kilde. Yäkşämbedäge saylaularda köç qullanu bulmadı häm räsmilär bu respublikada tormışnıñ normallaşuın kürsätä dip belderdelär. Federal Üzäk Saylau Komissiäse räise Veşnyäkov saylaular belän qänäğät buluın belderde. Prezident Putin Çeçenädä vazğiätne normallaştıruğa taba möhim adım atlandı dip belderde.
Audio
Qätği näticälär Çärşämbedä iğlan iteläçäk . Läkin Berdäm Rusiäneñ 60-tan küberäk protsent alğan buluı inde mäğlum. Kreml tarafınnan yaqlanğan prezident Alu Alxanov üzeneñ belderüendä totnaqlıq kürsätte. Ul saylaular demokratik standartlarğa tulısınça turı kilmäsä dä, iñ möhime bez demokratiägä barabız dip belderde. Läkin, Rusiäneñ keşe xoquqların yaqlau oyışmaları monıñ belän kileşmilär. Şul söböple alar üz küzätüçelären dä anda cibärmädelär. Çeçnädä keşe xoquqların yaqınnan küzätep barğan andıy oyışmalarnıñ berse Memorial. Anıñ İnguşetiädäge aktivı Şaxman Aqbulatov radiobıznıñ Rus redaksiäsenä , Çeçnä ğadel saylaularğa äle äzer tügel dip belderde.
"Çeçnädäge şartlar ğadel saylaular ütkärügä yul quymıy. Suğış häm xärbi aktivlıqlar barğanda, keşelär urlanğanda , qynaular , cäberläv , üterülär bulğanda, qurqu häm köç qullanu xökem sörgändä, irekle häm ğadel saylaular ütkärep bulmıy."
Meñärlägän keşe häm köräşçelär häm Ramzan Qadırov köçläre tarafınnan här yıl sayın urlana, cäberlänä häm üterelä. Kreml tarafınnan yaqlanğan üterelgän elekke prezident Axmed Qadırovnıñ ulı bulğan Ramzannıñ kiläse yılda prezident bulaçağına şik yuq. Keşe xoquqları oyışmaların menä bu bik borçıy. Keşe Xoquqları öçen Böten Rusiä Xäräkäteneñ başqarma direktorı Lev Ponomarev bolay dide.
"Çeçnädä Qadırovnıñ diktaturası xökem sörä. Rusiä belän berlekne yaqlauçılar da başta Qadırovnı yaqlarğa yäisä politik säxnädän kitärgä tieşlär. Min monda çın politik köndäşlär turında söylämim, alarnıñ prinsipta üz fikerlären belderü mömkinlege bütenläy yuq. Bezneñ fikerebezçä, separatizmnı da yaqlauçı köçlärgä ilneñ politik tormışında qatnaşu mömkinlegen birgändä genä suğışnı tuqtatıp bula. Şunnan soñ ğına alar qullarına qoral almayaçaqlar."
Saylaularnı küzätüne kire qaqqan tağı da ber oyışma Mäskäv Helsinki Törkemeneñ başlığı Lüdmila Alekseeva Çeçnädäge saylaularğa şik belän qarau Rusiädäge cämağätçelek fikeren çağıldıra dip belderde.
"İlebezdä saylaularnıñ bulmauı bezgä inde bilgele. Bu sovet çorındağı kebek nindider dekaratsiä. Saylaular belän ällä ni qızqısınmağan Rusiä vatandaşları monı inde küptännän añladılar häm bu tik ziyalılarğa ğına qaramıy. Telägän keşedän sorağız cavap şundıy bulır. Ber närsä dä bezdän bäyle tügel. Saylaular ul fiksiä genä."
Yevropada İminlek häm Xezmättäşlek Oyışması da saylaularğa küzätçelären cibärmäde. Çänki berençedän, monıñ öçen oyışmağa çaqıru cibärergä kiräk häm ikençedän, oyışma cirle saylaularnı küzätmi. Şulay itep saylaular küzätäcesez ütte diärlek. Ä inde Yevropa Şurası Parlamentar Assamblye väkilçelegeneñ başlığı Andreas Gross saylaularnı küzätte häm şundıy näticägä kilde. xalıq qurqu eçendä. Ä inde qurıqqanda parlamentnı saylau bik qıyın. Çeçennär monı bik yaxşı belälär.
Färit İdelle, Praga.
Audio
Qätği näticälär Çärşämbedä iğlan iteläçäk . Läkin Berdäm Rusiäneñ 60-tan küberäk protsent alğan buluı inde mäğlum. Kreml tarafınnan yaqlanğan prezident Alu Alxanov üzeneñ belderüendä totnaqlıq kürsätte. Ul saylaular demokratik standartlarğa tulısınça turı kilmäsä dä, iñ möhime bez demokratiägä barabız dip belderde. Läkin, Rusiäneñ keşe xoquqların yaqlau oyışmaları monıñ belän kileşmilär. Şul söböple alar üz küzätüçelären dä anda cibärmädelär. Çeçnädä keşe xoquqların yaqınnan küzätep barğan andıy oyışmalarnıñ berse Memorial. Anıñ İnguşetiädäge aktivı Şaxman Aqbulatov radiobıznıñ Rus redaksiäsenä , Çeçnä ğadel saylaularğa äle äzer tügel dip belderde.
"Çeçnädäge şartlar ğadel saylaular ütkärügä yul quymıy. Suğış häm xärbi aktivlıqlar barğanda, keşelär urlanğanda , qynaular , cäberläv , üterülär bulğanda, qurqu häm köç qullanu xökem sörgändä, irekle häm ğadel saylaular ütkärep bulmıy."
Meñärlägän keşe häm köräşçelär häm Ramzan Qadırov köçläre tarafınnan här yıl sayın urlana, cäberlänä häm üterelä. Kreml tarafınnan yaqlanğan üterelgän elekke prezident Axmed Qadırovnıñ ulı bulğan Ramzannıñ kiläse yılda prezident bulaçağına şik yuq. Keşe xoquqları oyışmaların menä bu bik borçıy. Keşe Xoquqları öçen Böten Rusiä Xäräkäteneñ başqarma direktorı Lev Ponomarev bolay dide.
"Çeçnädä Qadırovnıñ diktaturası xökem sörä. Rusiä belän berlekne yaqlauçılar da başta Qadırovnı yaqlarğa yäisä politik säxnädän kitärgä tieşlär. Min monda çın politik köndäşlär turında söylämim, alarnıñ prinsipta üz fikerlären belderü mömkinlege bütenläy yuq. Bezneñ fikerebezçä, separatizmnı da yaqlauçı köçlärgä ilneñ politik tormışında qatnaşu mömkinlegen birgändä genä suğışnı tuqtatıp bula. Şunnan soñ ğına alar qullarına qoral almayaçaqlar."
Saylaularnı küzätüne kire qaqqan tağı da ber oyışma Mäskäv Helsinki Törkemeneñ başlığı Lüdmila Alekseeva Çeçnädäge saylaularğa şik belän qarau Rusiädäge cämağätçelek fikeren çağıldıra dip belderde.
"İlebezdä saylaularnıñ bulmauı bezgä inde bilgele. Bu sovet çorındağı kebek nindider dekaratsiä. Saylaular belän ällä ni qızqısınmağan Rusiä vatandaşları monı inde küptännän añladılar häm bu tik ziyalılarğa ğına qaramıy. Telägän keşedän sorağız cavap şundıy bulır. Ber närsä dä bezdän bäyle tügel. Saylaular ul fiksiä genä."
Yevropada İminlek häm Xezmättäşlek Oyışması da saylaularğa küzätçelären cibärmäde. Çänki berençedän, monıñ öçen oyışmağa çaqıru cibärergä kiräk häm ikençedän, oyışma cirle saylaularnı küzätmi. Şulay itep saylaular küzätäcesez ütte diärlek. Ä inde Yevropa Şurası Parlamentar Assamblye väkilçelegeneñ başlığı Andreas Gross saylaularnı küzätte häm şundıy näticägä kilde. xalıq qurqu eçendä. Ä inde qurıqqanda parlamentnı saylau bik qıyın. Çeçennär monı bik yaxşı belälär.
Färit İdelle, Praga.