Accessibility links

Кайнар хәбәр

Tarixçı-arxeologlar mirasnı qaytara


Tatar tarixı qatlam-qatlam cir astına kümelgän. Räxätlektän tügel älbättä. Däwlätläre cimerelgän, mädäniäte talanğan, qulyazma- kitapxanäläre yandırılğan? Xalıqnıñ tarixın cir anabız saqlıy. Xäzer inde, şuşı miras, äkren genä xalıqnıñ üzenä qayta başladı. Sovet çorında, tatar tarixçıları, bigräk tä arxeologları, partiä kürsätkän berniçä borınğı şähärçektä genä eşlilär ide. Çönki, ul çor xakimnärenä, tatar qırğı tügel, anıñ yözlägän borınğı şähärläre cir astında ser saqlap yatqanın, alarnıñ qayçandır, çın qırğılar tarafınnan yuq itelgänen raslaw, belderü kiräkmi ide. Tarixtağı aq taplar – çorlar alışınu belän yuqqa çığa. Qazannıñ meñ yıllığın raslaw da bit, şuşı cir astı qatlamlarındağı tarixi yadkärlär yärdämendä buldı. Tarixçılar, İdel -Ural buylarındağı distälägän borınğı tatar şähärçeklärendä qazu eşläre alıp barıp, mirasnı qaytaralar. Comğa könne Tatar däwlät humanitar – pedagogika universitetında İdel-Ural töbägendä tarixi arxeologik tikşerenülär häm muzeylaştıruğa bağışlanğan berençe regional'' konferensiä uzdı.

Cıyılışta Qazan artı kompleksı tarixi – arxeologik ekspeditsiälärneñ soñğı 10 yıl eçendä tikşerenü eşläreneñ näticäläre buyınça 30 yaqın doklad uqıldı. Un yıl eçendä älege ekspeditsiä Ästerxan ölkäseneñ Selitra häm Xäräbäle rayonnarında, Altın Urda däwläteneñ Saray äl – Mäxrüsä şähärendä, Qırımdağı Manğup qalasında, Tatarstannıñ Biektaw, Saba, Teläçe, Ätnä, Arça, Apas, Yaña Çişmä, Älmät, Älki häm başqa rayonnarında arxeologik tikşerenü eşlären alıp bardı. Konferensiädä äytelgän süzlärgä qarağanda, alarnıñ qayberläre Tatarstan arxeologiäse häm ğomumän fän öçen şaqqattırğıç bulğannar. Şuşı arxeologik qazularnı oyıştıruçı ğalim Albert Borhanov Azatlıq radiosına bolay dip belderde:

“Fänne alğa alıp barırğa, şulay uq yäşlärne tärbiälärgä. Bu konferensiädä studentlar, aspirantlar, ğalimnär, uquçılar. Bu konferensiädä bulğan dokladlar buyınça bez kitap çığaraçaqbız”.

Şunı äytergä kiräk, ağımdağı yılnıñ iyül ayında Al''bert Borhanov citäkçelegendä Älki rayonınıñ İske Noxrat şähärlegendä zur masştablı qazu eşläre alıp barılğan ide.

Urta ğasırlar çorı şähärçegendä dürt qazu urını buldırılıp, anda arxeologlar 12-14 ğasırlarğa qarağan könküreş cihazlar citeşterü qorılmaları qaldıqlarına yulıqqan. Tabıldıqlar arasında yaltırawıqlı häm räsemle Bolğar häm Altın Urda çorı keramik sawıt-saba ürnäkläre, balçıqtan yasalğan yon erläw caylanmaları, timerdän eşlängän suğış baltaları, uqlar, söñge oçları häm başqa küp törle xucalıq-könküreş äyberläre dä bulğan.

Albert Borhanov süzlärenä qarağanda, mondıy arxeologik qazılmalarğa bay urınnar İdel –Ural buylarında şaqtıy. Alarnı öyränep beterer öçen genä dä distälägän yıllar kiräk.

Şöker, tarixi urınnarda qazu eşlären ber Alber Borhanov qına başqarmıy. Qazanda uza torğan fänni konferensiädä qatnaşuçılar isemlege monı raslap tora.

Anda yasalğan çığışlarnıñ temaları da törle. Ul törlelek öyränelä torğan çorlarğa ğına qaramıy, ä geografik kiñleklärdä dä çağıla. Qırım arxeologiä istälekläre, Mari ilendäge tarixnı barlawda tatar xakimnäreneñ role, Qazan Kirmänendäge, Zaya yılğası yanındağı, Täteş, Älki rayonnarındağı qazu eşläre barışındağı yaña fänni açışlar turında çığışlar buldı.

Fänni konferensiä berniçä seksiägä bülenep eşli. Ber seksiä turıdan-turı qazu eşlärenä qağılsa, ikençese, şuşı qazu eşläre waqıtında tabılğan qazılmalarnı, bina qaldıqları işe faktik materialnı niçek itep kiläçäk buınnarğa da saqlap qalu, alarnı muzeylaştıru turında.

Konferensiä soñında, anda qatnaşuçılar, Qazan üzägendäge tarixi urınnarğa säyäxät qıldılar.

Gölnaz Şäyxetdin

XS
SM
MD
LG