Mäğlümat çaraları iğtibarın berençe çiratta Könçığış Aziä Summitı cälep itä, älbättä. Qızıqsınu mondıy oçraşunıñ täwge märtäbä ütkärelüe belän genä añlatılmıy, ASEAN illäre beryaqtan, üzläreneñ töbäktäge Qıtay, Yaponiä, Könyaq Koreä kebek başqa ere mämläkätlär belän säwdä mänfäğätlären üzara kileşterep ütkärergä teli, ä ikençe yaqtan, Yewropa häm Tönyaq Amerikadağı iqtisadi berläşügä üzençä cawap ezli.
Çärşämbedä açılaçaq Könçığış Aziä Summitında ASEANdağı 10 äğza ildän tış Qıtay, Hindstan, Yaponiä, Könyaq Koreä, Australiä, Yaña Zelandiä häm Rusiä dä qatnaşaçaq. Şul da iğtibarnı cälep itä - älege oçraşuğa Quşma Ştatlar çaqırılmağan. Malayziä başqalasındağı şul olı cıyınnıñ maqsatın ASEAN general sekretare Oñ Keñ Yoñ, ul ASEAN illäreneñ üz kürşeläre belän niçek berläşä aluın tikşeräçäk, dip añlata:
"Aziä xäzer üseş çorı kiçerä. Şul şartlarda Aziä illäre üzara niçek eş itä ala? Niçek itep bez şul eş itüne nıq wä totrıqlı oyıştıra alabız?", di ASEAN general sekretare, Könçığış Aziä Summitı cawap ezliäçäk sorawlar turında.
Qayber belgeçlär, ASEAN illäre Könçığış Aziä Summitın berençe çiratta üz mänfäğätlären qayğırtıp ütkärä, alar Qıtay, Hindstan, Yaponiä kebek ere iqtisadi mämläkätlär belän araların zamana taläplärenä turı kiterep üzgärtergä teli, dip isäpli. Singapordağı Saqlanu wä Strategik tikşerenülär institutınnan Hiro Katsumata:
"Bu Könçığış Aziä Summitınıñ ideäse - hiçyuğı ASEAN öçen, - ASEAN mänfäğätlären çittäge iqtisadi qüwätlär - Qıtay, Hindstan, Yaponiä belän köyläw", dip isäpli Singapordağı belgeç.
Hongkongtağı Säyäsi wä İqtisadi risk dip atalğan şirkät wäkile Robert Broadfoot isä, Könçığış Aziä Summitı kiñräk tırışlıqlarnıñ ber öleşe genä bulıp tora, anıñ näticälären äle berniçä yıl kötärgä kiräk, dip isäpli:
"Sez xäzer kürgän närsä şul ki, ber törkem il üzläreneñ ni däräcädä tığızraq eş itä alu mömkinlegen tikşerä. Minemçä, tağın ber 10 yıldan soñ sez töbäktä yaña berläşmäneñ yaña isemen kürä alaçaqsız, yäisä ASEAN iseme qalsa da, ul xäzergese belän çağıştırğanda bötenläy başqa bulaçaq", di Hongkongtan Robert Broadfoot.
Könçığış Aziä Summitı ideäse berençe märtäbä 1991-nçe yılda, Malayziäneñ ul çaqtağı premyer-ministrı Maxatxir Möxämmät tarafınnan täqdim itelgän ide. Döres, ul ASEANdağı 10 il yanına Qıtay, Yaponiä häm Könyaq Koreäne genä çaqırırğa, yäğni yaña berläşmäneñ baştan uq Könbatışqa, berençe çiratta Quşma Ştatlarğa bötenläy bäyle bulmawın teläde. Ämma Yaponiä, İndoneziä, Singapor bu mäs''älädä beraz başqaçaraq fiker yörtä bulıp çıqtı. Qıtaynıñ artıq kütärelüennän şürläp alar bu oçraşuğa Australiä, Yaña Zelandiä häm Hindstannı da çaqırunı xup kürde. Bu Qıtaynıñ açuın çığardı, çönki ul bu öç ilne Quşma Ştatlarğa bik yaqın toruda ğäyepli.
Kärim Kamal
Çärşämbedä açılaçaq Könçığış Aziä Summitında ASEANdağı 10 äğza ildän tış Qıtay, Hindstan, Yaponiä, Könyaq Koreä, Australiä, Yaña Zelandiä häm Rusiä dä qatnaşaçaq. Şul da iğtibarnı cälep itä - älege oçraşuğa Quşma Ştatlar çaqırılmağan. Malayziä başqalasındağı şul olı cıyınnıñ maqsatın ASEAN general sekretare Oñ Keñ Yoñ, ul ASEAN illäreneñ üz kürşeläre belän niçek berläşä aluın tikşeräçäk, dip añlata:
"Aziä xäzer üseş çorı kiçerä. Şul şartlarda Aziä illäre üzara niçek eş itä ala? Niçek itep bez şul eş itüne nıq wä totrıqlı oyıştıra alabız?", di ASEAN general sekretare, Könçığış Aziä Summitı cawap ezliäçäk sorawlar turında.
Qayber belgeçlär, ASEAN illäre Könçığış Aziä Summitın berençe çiratta üz mänfäğätlären qayğırtıp ütkärä, alar Qıtay, Hindstan, Yaponiä kebek ere iqtisadi mämläkätlär belän araların zamana taläplärenä turı kiterep üzgärtergä teli, dip isäpli. Singapordağı Saqlanu wä Strategik tikşerenülär institutınnan Hiro Katsumata:
"Bu Könçığış Aziä Summitınıñ ideäse - hiçyuğı ASEAN öçen, - ASEAN mänfäğätlären çittäge iqtisadi qüwätlär - Qıtay, Hindstan, Yaponiä belän köyläw", dip isäpli Singapordağı belgeç.
Hongkongtağı Säyäsi wä İqtisadi risk dip atalğan şirkät wäkile Robert Broadfoot isä, Könçığış Aziä Summitı kiñräk tırışlıqlarnıñ ber öleşe genä bulıp tora, anıñ näticälären äle berniçä yıl kötärgä kiräk, dip isäpli:
"Sez xäzer kürgän närsä şul ki, ber törkem il üzläreneñ ni däräcädä tığızraq eş itä alu mömkinlegen tikşerä. Minemçä, tağın ber 10 yıldan soñ sez töbäktä yaña berläşmäneñ yaña isemen kürä alaçaqsız, yäisä ASEAN iseme qalsa da, ul xäzergese belän çağıştırğanda bötenläy başqa bulaçaq", di Hongkongtan Robert Broadfoot.
Könçığış Aziä Summitı ideäse berençe märtäbä 1991-nçe yılda, Malayziäneñ ul çaqtağı premyer-ministrı Maxatxir Möxämmät tarafınnan täqdim itelgän ide. Döres, ul ASEANdağı 10 il yanına Qıtay, Yaponiä häm Könyaq Koreäne genä çaqırırğa, yäğni yaña berläşmäneñ baştan uq Könbatışqa, berençe çiratta Quşma Ştatlarğa bötenläy bäyle bulmawın teläde. Ämma Yaponiä, İndoneziä, Singapor bu mäs''älädä beraz başqaçaraq fiker yörtä bulıp çıqtı. Qıtaynıñ artıq kütärelüennän şürläp alar bu oçraşuğa Australiä, Yaña Zelandiä häm Hindstannı da çaqırunı xup kürde. Bu Qıtaynıñ açuın çığardı, çönki ul bu öç ilne Quşma Ştatlarğa bik yaqın toruda ğäyepli.
Kärim Kamal