2007 yılda Rusiä häm Könbatış: Salqın Suğışqa taba tägäräw

2007 yılda Vladimir Putin Quşma Ştatlarnı Öçençe reyx belän çağıştırdı. Rusiä raketaların Yewropağa töbäw belän yanadı, Yewropada ğädäti qoral turındağı kileşüdän çıqtı, bombalaw oçqıçlarınıñ kizü oçuların yañarttı. Küp kenä belgeçlär fikerençä, 2007 yılda Rusiä-Könbatış mönäsäbätläre, diplomatlarnıñ matur süzlärenä qaramastan, iñ tübän däräcägä töşte.

Rusiäne ozaq waqıt küzätep baruçı, Economist jurnalınıñ moxarrir urınbasarı, "Yaña Salqın Suğış: niçek itep Kreml Rusiäne dä Könbatışnı da qurqıta" digän basuğa äzerlänüçe yaña kitap avtorı Edward Lucas, xällär tağı da naçarraq bulırğa mömkin di:

"Minemçä, 2007 yıl Rusiä belän Könbatış mönäsäbätläre öçen 1991 yıldan birle iñ suıq yıl buldı. Alay ğına tügel, bu suınu äle däwam itäçäk sıman",- di Edward Lucas.

Rusiä belän Könbatış arasında üsä barğan qarşılıqnı Edward Lucas "salqın suğış" digän süzlär belän sürätli, döres, ber östämä belän – köndäşlär "yomşaq qoral" qullana di ul.

Ä menä Kremlne öyränüçe ikençe belgeç, elegräk däwlät departamentında eşlägän, xäzer Waşingtondağı Strategik tikşerenülär üzäge xezmätkräe Steven Pifer älegä "salqın suğış" digän tarixi terminnı qulanırğa telämi.

"Min bu süzne älegä qullanmas idem. Çönki "salqın suğış” digändä küz aldına xärbi, säyäsi, iqtisadi häm ideologik qarışılıq kilep basa. Minemçä, bez äle ul däräcägä citmädek. Bezneñ xezmättäşlek iterlek urınnar äle bar sıman",- di Steven Pifer.

Mäskäwdä çığa torğan "Global säyäsättä Rusiä" isemle jurnal möxärrire Fedor Lukyanov, Rusiä belän Könbatış arasındağı xäzerge qarşılıqnı XIX ğasırda böyek mämläkätlär arasında bulğan qarşılıq belän çağıştıra.

Bu qarşılıq nigezendä närsä yata soñ? Berençedän, tabiğıy qazılmalar xisabına çerep bayğan Rusiä bügen üzen küpkä köçleräk xis itä häm bu ğäyräte belän uynawdan tartınmıy. Bu küzlektän qarağanda, 90-nçı yıllarda Könbatıştan alğan kreditlar ilne mäsxäräläw bulğan dip bäyälänä.

Nixayät, Rusiä citäkçeläreneñ ber öleşe üzlären Könbatış qimmätläre dip sanalğan demokratiä, keşe xoquqları kebek äyberlärgä yabışıp yatırğa kiräk dip tapmıy.

"Rusiä Könbatış belän integratsiälänü mäcbüri tügel digän näticägä kilde. İñ möxime – Könbatış üze dä monı telämi. Dimäk, bezgä üzebezneñ bäysez qaraşıbıznı köçäytergä kiräk. Barısı da menä şuşı fikerläwdän kilä",- di Fedor Lukyanov.

Xäyer, aralarnıñ suınuı inde berniçä yıl küzätelä. 2003-tä Gruziädä, 2004-tä Ukrainada bulğan inqilablarnı Mäskäw Könbatışnıñ tıqşınuı dip bäyläde. Rusiä elitasındä küplär mondıy inqilabnıñ üz ilendä bulu ixtimalınnan qurqa başladı. Näticädä Könbatıştan şiklänü tağı da köçäyde.

Rusiäneñ neft häm gaznı Könbatış belän yaqınayırğa telägän kürşelärenä qarşı säyäsi qoral itep qullanuı "utqa may" östäde.

2006 yılda Kremlneñ tänqitçeläre bulğan jurnalist Anna Politkovskaya häm elekke FSB xezmätkäre Aleksandr Litvinenko üterelgännän soñ mönäsäbätlär tämam bozıldı.

Şulay da, Fedor Lukyanov süzlärençä, 2007 yıl üzenä kürä borılış noqtası bulğan.

"Putin çorında ğına tügel, ğomümän bäysez Rusiä tarixında bu prinsipal üzgäreş buldı",- di Fedor Lukyanov.

2007-neñ fevralendä Münxenda ütkän iminlek konferensiäsendä, Putin Quşma Ştatlarnı başqa illärgä üz ixtiarın tağu, ber qotıplı dönya tözü niätendä ğayepläde.

Mart ayında Rusiä prezidentı Yewropada ğädäti qoral turındağı kileşüdän çığu niäten belderde. 30 noyäberdä ul bu turıdağı qanunğa imzasın quydı.

Şul uq mart ayında Putin Estoniäneñ Tallinndağı sovet soldatı häykälen küçerü qararına açulı mönäsäbät belderde. Tallinnda urıs telle xalıqnıñ uram cıyınnarı ütkärüen, Eston xökümäteneñ internet säxifälärenä bulğan höcümnärne könbatış säysätçeläre Mäskäw qulı belän añlattı.

Mäskäw belän Waşington arasındağı qarşılıqlar Quşma Ştatlarnıñ Yewropada raketa qalqanı urnaştıru plannarı säbäple üseş aldı. Putin cawap itep Rusiä raketaların Yewropağa tözäw belän yanadı.

Kremlne öyränüçe belgeç Steven Pifer süzlärençä, Mäskäw, Könbatış, häm ayırım alğanda, Quşma Ştatlar belän eş itkändä, üzenä Salqın Suğış çorında bulğan iğtibarnı qaytarırğa teli.

"Rusiä üzenä qarata kübräk iğtibar teli. Läkin eş şunda ki, prezidentnığ, däwlät sekretareneğ yä şul uq iminlek kiñäşçeseneñ täwlek eçendä berniçä genä säğät waqıtı bar. Ä ildäge wazğiät bu waqıtnı Ğiraq, Äfğanstan, İranğa sarıf itergä mäcbür itä" di Steven Pifer.

Belgeçlärneñ kübese fikerençä, Rusiä belän Könbatış häm ayırım alğanda, Quşma Ştatlar arasındağı kierenkelek 2008 yılda da däwam itäçäk.