Нобель бүләге – данлыклы фәнни тикшеренүләр, зур ачышлар яки җәмгыятьнең һәм мәдәниятнең үсешенә зур өлеш керткән өчен тапшырылган иң абруйлы халыкара премия. Ул 1901 елдан бирле тапшырылып килә.
Халыкара абруйдан тыш, Нобель премиясенә лаек булган галимнәргә эшчәнлеген дәвам итү мөмкинлеген тудыру максатыннан зур күләмле акчалата бүләк тә бирелә. Мәсәлән, 2011 елда ул якынча 50 миллион сум тәшкил итә.
Физиология һәм медицина
Нобель комитеты әгъзалары фикеренчә, әлеге галимнәр инфекцияләрне һәм яман шеш авыруларын алдан кисәтү һәм дәвалау өчен яңа ысуллар ачкан.
Бүләкнең акчалата өлеше икегә бүленәчәк. Беренче яртысы Бойтлер һәм Һофманга агулы микроорганизмнарны танучы рецепторлар ачкан өчен, икенче өлеше, Стейнманга, кешенең иммунитетын әүземләштергән күзәнәкләрне ачкан өчен каралган иде.
Тик, бүләк ияләрен игълан иткәннән соң, АКШның Рокфеллер университеты профессоры Ральф Стейнманның вафат булганы ачыкланды.
Нобель кагыйдәләренә күрә, бүләк кешегә үлгәннән соң бирелмәсә дә, быел искәрмә ясалды. Моңа кадәр искәрмәләр ике тапкыр гына ясалган булган: 1931 елда шагыйрь Эрик Аксель Карлфельдт һәм 1961 елда БМО генераль секретаре Даг Һаммаршельд өчен.
Физика
Бүләк галәмнең киңәю барышының тизләнүен дәлилләгән һәм “кара энергия” дип аталган күренешне ачкан өчен бирелә.
“Кара энергия” дигән төшенчә шактый тәнкыйтькә дә дучар булды. Чөнки, бер яктан караганда, ул кешенең галәмне тулысынча белеп бетермәвен аңлата. Бу хәл мәгълүмат чараларына “Белмәү өчен бирелгән Нобель бүләге” дип чәйнәргә форсат бирде.
Химия
Шехтман моңа “квазикристаллар” ачкан өчен лаек булган. Бишенче тәртиптәге симметрия күчәрле квазикристалларны ул инде 1984 елдан бирле тикшерә.
Әлеге ачыш нанотехнология дөньясында зур мөмкинлекләр ачар дип көтелә. Фәннең бу өлкәсендә эшләүче галимнәр тере булмаган табигатьне тере табигатькә якынайта.
Әдәбият
Томас Транстремер – XX гасырның иң күренекле швед шагыйре. Төп белгечлеге белән психолог, төрмәдә утыручылар һәм авыр җәрәхәтләр алган кешеләр белән эш иткән кеше.
Нобель комитеты фикеренчә, Транстремер үз шигырьләрендә бай эчтәлекле, җиңел аңлаешлы образлар белән чынбарлыкка яңа караш тудыра. Әдип – 12 шигырь һәм проза җыентыклары авторы.
Тынычлык
Иң зур шау-шу тудырган бүләк – Тынычлык бүләге. Бу бүләкне алган кешеләрне берәүләр тәнкыйтьләсә, икенчеләре мактый.
Соңгы вакытта бу бүләккә тәкъдим ителүчеләр арасында Миңтимер Шәймиев, Мостафа Җәмилев, Нурсолтан Назарбаев исемнәре дә телгә алынды.
Нобель комитеты әйтүенчә, бу өч ханым әлеге бүләккә тынычлык урнаштыру, хатын-кызларның иминлеге һәм хокуклары өчен көч кулланмыйча көрәшкән өчен лаек булган.
Тапшыру
Югарыда әйтелгән шушы биш бүләк Альфред Нобель калдырган васияттә күрсәтелгән. 1969 елдан бирле Швеция банкы икътисад өлкәсендә дә бүләк тапшыра. Аның быелгы иясе 10 октябрь көнне игълан ителәчәк.
Бүләкләрне тапшыру тантанасы 10 декабрьдә, Альфред Нобель вафат булган көнне, Стокһольм һәм Ослода үтәчәк.
