1996 yıldan Tatarstanda säyäsi qorbannarnı iskä alu uzdırıla. Yıl sayın Qazannıñ lenin baqçası dip atalğan cirgä Sovet çorında säyäsi zolımnan faciğä kürgännär cıyıla da, miting uzdıra. Bu cirgä monnan berniçä yıl elek häykäl-stella da quyılğan ide. Sovet ilendä säyäsi zolımnıñ başında torğan KGB oyışmasınnan bu stella yıraq tügel. Çerek kül- xalıq xäteren dä, xalıq xätärendä xäzer dä saqlıy. Xädiçä Xismätullova yıl sayın şuşı Çerek külgä kilä.
Tönlä ätiebezne alıp kittelär. Ätnä rayonı Mätäskä awılınnan. Bu 1942 yılda buldı. Säyäsi matdä belän alıp kittelär. Menä şunnan soñ, bez berni belmädek. Qazanğa alıp kilgännär, atmağannar. Açtan ülgän. Ul kolxozda ğına eşli ide. Beräwsenä, sin kommunistlarnı yaqladıñ dip äytkän axırı. Äytmägänder dä inde. Şul, kommunistlarğa qarşı dip, alıp kitep utırttılar. Açtan üterdelär.Xädiçä apa kebek ata-anaların iskä alırğa kilüçelär yäki üzläre Sovet çorı zolımı cäzaların üz cilkälärendä tatığannar bıyıl da 300 läp cıyılğan ide. Bu saflar yıl sayın azayıp bara. Barlığı säyäsi qorbannar Tatarstan cirendä yaqınça sanawlarğa qarağanda 60 meñläp bulğan, şularnıñ bügendä 7 meñläbe isän äle. Xalıqnı cällämiçä, qırğannar da, seber cibärgännär, cıyğannar da, atıp ütergännär. Ber kulak digän naxaq belän genä dä 15 meñnän artıq keşe seber cibärelgän yäki atılğan.
Tatarlar. Ä tatarlar bu zolımnan iñ zur zıyan kürgän xalıq. Anıñ böten zıyalısı, mullası, bayı, mäğrifätçese şul çorda yuq itelä. Nindi genä säyäsi eşlär uylap çığarılmıy. Cidegänçelär, Soltanğälievçelär, Hadi Atlası eşe … Sanıy kitsäñ şaqtıyğa cıyıla. Jurnalist Cäwdät Äminov danlıqlı Apanayevlar buını wäkile. Ul da xäter mitingında şäm totıp yöri
Zolım yıllarında Apanayevlarnıñ böten näsele yuqqa çığarılıp bette diärlek. Ul ğına da tügel, Qazannı bolşeviklar aq çexlardan azat itkän, Apanayevlarnıñ bersen, Ğabdulla Apanayevnı mäçetän alıp çığıp atalar. Ul Peçän bazarı mäçeteneñ mullası bulıp tora. Bu çınlıqta berençe säyäsi zolım qorbanı bulıp tora Tatarstan diniä näzaräte möftie urınbasarı Wäliulla Yaqup Stalin wä annan soñğı çorda şähit kitkän, repressiälängän tatar mullaları turında söyli
Revolyutsiägä qädär eşläp kilgän 14 meñ mäçetneñ 40 meñläp mullası repressiälängän. Şularnıñ Stalin törmälärennän 100 tiräse genä isän qala alğan. Tatarlar bu zolımnan ikelätä cäza kürde. Sovet çorında äle urıslarnıñ 10 meñläp çirkäwe, seminariä-akademiäläre eşläp tordı. Ä tatarlarnıñ bernie isän qalmağan ide. Bötenese şul zolım çorında yuq itelde. Düşämbedäge säyäsi zolım qorbannarın iskä alu çarasında milli xäräkät wäkilläre dä bar. Rinat Yosıpov - şularnıñ berse. Ul bügenge köndä dä säyäsi zolım bara dip sanıy. Misalğa jurnalist Anna Politkovskayanı kiterä. Matäm çarasına da anı iskä alu niätennän kilgän.
Üterdelär iñ namuslı keşene, çista küñelle keşene. Anna Stepanovna Politkovskayanı. Nindi ğäyep öçen, nindi gönahısı bulğan?! Yöräk şundıy ärni, üzemneñ tuğanımnı yuğaltqan kebek xis itäm.Säyäsi qorbannarnı iskä alu monıñ belän genä tämamlanmadı. Qazannıñ Arxangel ziratında da, qäberlärgä çäçäklär quyu buldı.
Räfis Cämdixan
