Accessibility links

Кайнар хәбәр

Rusiädä iske häm yana bäyrämnärneñ mäğnäse barmı?


Rusiädä soñğı aralarda bäyrämnär könnän köne artıp tora. Yaña yıldan soñ Rusiä xalqı inde ikençe yıl rättän unar kön buyına Raştua yallarında bula. Közdä bäyrämnär köne öç—dürt köngä suzıla başladı. Noyäber ayında Tatarstan xalqı Respublikanıñ üz bäyrämnäre belän bergä Rusiä yal könnären dä quşıp dürt kön yal itte. Yaña yıl waqıtında yallardan ayırmalı bularaq, noyäber bäyrämnäre säyäsi dä bulıp kitte äle. Ul älegä Rusiä xalqı öçen añlaşılıp citmägän berdämlek köne dä, monısı dürtençe noyäberdä ütte, şulay uq cidençe noyäberdä elekkege Oktäber inqilabı könen, xäzer isä kileşü köne digän bäyrämen uzdırdı. Bu ike bäyräm arasında Tatarstannıñ konstitutsiä köne qısılıp qaldı. Ğomumän däwlät bäyrämnäre küp, läkin alar törle säyäsi tösmerdä, qaysı berläşterä, qaysı kileşterä, qaysı elekke Tatarstan konstitutsiäsen iskä töşerä. Xäyer, yañası da eşlänep kilä anısı. Tuydırmadımı yaña bäyrämnär, kileşü—berdämläşülär, annarı kemne berläşterä, ä nindi maqsatta kileşterä soñ alar? Tatar xalqında ike genä bäyräm — qorban häm uraza bäyrämnäre genä kiräk digän fikerlär yış yañğırıy xäzer. Bügenge tügäräk östäl tapşıruıbız şul xaqta. Anda rok cırçı İsmail, tatar internetında berniçä säxifä totuçı Şamil Biktaş, rejisser Rämis Näcmiev häm şulay uq cırçı, rep stilendä cırlawçı İl'yas Gafarov qatnaşa.

Şamil Biktaş. Min bu bäyrämnärne kürmi dä qaldım. Yal könnären eştä ütkärdem — yaña öyemne tärtipkä kiterdem.

Räfis Cämdixan. Ä İsmail, sin?

İsmail. Min ul turıda belmädem dä. Eşläwem däwlät eş bulmağaç, yal könnär turında äle genä beldem. Rusiädä bäyrämnär bolay da küp.

Rämis Näcmiev. Min bäyrämnärgä berniçä qaraşlı. İcat keşese bularaq, ul miña bik uñaylı, öydä utırıp, ber närsä dä eşlämiçä. İkençe yaqtan, icat eşläre bik küp yal bulğaç, barmıy. Äyberlärne alğa törtergä kiräk, keşelär belän oçraşırğa kiräk.

Räfis Cämdixan. Dürtençe noyäberdän başlıyk äle. Anı Rusiädä berdämlek köne dip iğlan ittelär. İmeş 1612 yılda 4 noyäberdä çuqınğan tatar Minin häm knyaz' Pojarskiy xalıq cıyıp, Mäskäwne lyaxlardan, polyaklardan azat itergä barğannar. Läkin Mäskäwne üzen azat itkännär dä, ä Kreml' polyaklar qulında qaldı. Dimäk bu Watannı azat itü köne bula almıy. İkençedän, watannı azat itü könnär ul küp — 9 may da, başqa könnär dä. Bäyräm itär idek dürtençe noyäberne, ul Rusiädä Qazan izge Märyäm ana ikonası köne dip sanala. Rusiädä törle xalıqlar yäşi — tatarlar da, ruslar da, çuqınğanı da, çuqınmağanı da. Böten xalıqnı berläşterä torğan bäyräm bula almıy. Menä bu dürtençe noyäber köne sezneñ qaraşta ni öçen kiräk, ni öçen Rusiä anı bäyräm köne iğlan itte?

Rämis Näcmiev. Minem ike fiker bar. Ber yaqtan, Rusiä — zur il, anda yözdän artıq millät yäşi. Nindider böten xalıqnı berläşterä torğan kön kiräk. Andıy berdämläşü ideologiäse bulmasa, andıy kön bulmasa, bezneñ il alğa bara almıy.

Räfis Cämdixan. Läkin nik ul kön polyaklardan azat itkän kön dip sanala soñ?

Rämis Näcmiev. Şuña kürä minem ikençe fikerem bar. Härber millätneñ üzeneñ baş köne bulırğa tieş, häm böten Rusiäne berläşterü köne bulırğa tieş. Nindider artaçaq, neytral' kön bulsa, caylıraq bulır ul.

Räfis Cämdixan. Mäsälän, tatarlar öçen nindi kön bulırğa mömkin? Xäter köneme?

Rämis Näcmiev. Yuq, bezneñ tarixıbız bik bay. Bezneñ ğunn babaylarıbız da bar, törki kağanatları da, Chingizxan ile dä bar. Şunnan böten törki xalqın berläşterä torğan könne tabıp, şunı bäyräm ietergä kiräk.

Räfis Cämdixan. Küpme berdämläşü könnäre bar inde? Rusiäneñ däwlät bäyrämnären sanap kitik äle: Rusiä konstitutsiäse köne, Rusiä suverenitet köne — berläştermimeni alar?

Rämis Näcmiev. Berdämläşmi, alarnıñ andıy maqsatı, ideologiäse yuq.

Bu bäyrämne bezdä urıs xökümäte bäyräm itte. Urıslarğa nindider bäyräm kiräk. Urıslarda konstitutsiä köne bar, däwlät köne bar, läkin xalıq alarnıñ nigä tantana itelgännären añlamıy. Nindider tarixi waqiğanı alıp, anı tanıtıp, bäyräm ietergä buldılar.

İsmail. Minemçä, tatarnıñ ike dinni bäyräme bar, milli bäyrämnäre bar — citkän.

İl'yas Gafarov. Bu bäyräm kübräk Mäskäw säyäsäteneñ däwlät külämendä baruın äytep bula, çönki bez, yäşlär, kübräk Rusiä prezidentnıñ süzlärenä qarap, anıñ şäxsi omtılışın çağıldırğan bäyräm dip qabul itäbez bu dürtençe noyäberne.

Räfis Cämdixan. Läkin bu kem belän berdämlek soñ?

İl'yas Gafarov. Polyaklarnıñ bezgä nindi naçarlıq eşlägännäre miña eş yuq. Ruslarnı tatarlar belän berläştergän fakt bu polyaklarnı quğan könen saylap bulmas dip uylıym.

Räfis Cämdixan. Ä menä cidençe noyäber, bügen ul kemder belän kileşü bäyräme dip atala. Niçegräk añlatıp bula sezneñçä anı? Dürtençe noyäberdä qayber urıs şähärlärdä «Rusiä urıslar öçen» digän şiğar'lär astında marşlar ütä. Ä cidençe noyäberdä kemder belän kileşep qara. Mäsälän, tatarlar kem belän kileşergä tieş.

Rämis Näcmiev. Minemçä ul Kreml' säyäsäteneñ eksperimentları. Bügenge köndä alarnıñ niçek xalıqnı berdämläşterergä döres eşli torğan ideologiä yuq. Şuña kürä şundıy eksperiment quyalar, berdämläşü könen, Konstitutsiä könen kertälär.

Räfis Cämdixan. Menä bu ike bäyrämnär arasında ber qızıq kön bar äle. Rusiä külämendä tügel, Tatarstan konstitutsiä köne. 1992 yılnıñ 6 noyäberendä Tatarstan konstitutsiäse qabul itelde. Sez bu bäyrämne niçekter sizdegezme?

İl'yas Gafarov. Yıldan yılğa äzräk sizelep qala. Unbiş yıldan anı onıtsalar, ber dä isem kitmäs ide. Yarar, tağın ber yal köne.

Räfis Cämdixan. Sezgä nindi bäyräm kiräk soñ?

İl'yas Gafarov. Bezgä ireklek kiräk, bezgä azatlıq kiräk. Nindi bäyräm bulsın soñ, ruslar astında yäşägäç?

Räfis Cämdixan. Ruslar astında tügel. Bezneñ bit üz däwlätçelegebez, Prezidentıybıyz, bayrağıbız, qanunnarıbız bar…

İl'yas Gafarov. Min konstitutsiägä, demokratiägä ışanmıym. Minem öçen islam citärlek.

Räfis Cämdixan. Möselmannar öçen demokratiä kiräkmimeni?

İl'yas Gafarov. Möselmannarnıñ üz dinendä demokratiä citärlek.

Räfis Cämdixan. Sezneñçä bu bäyrämnär ğadi xalıq öçen kiräkme?

Şamil Biktaş. Närsägä ayırım yal könen yasarğa? Yal itäse kilsä, eşkä çıqmasqa kiräk.

Rämis Näcmiev. Minemçä, şundıy bäyräm kiräk. Bezneñ tatar xalqıbız böten ilgä taralğan. Xalıqnı cıya torğan, berläşterä torğan nindider bäyräm kiräk.

Räfis Cämdixan. Keşelär arasında şundıy fiker bar, tatarlarğa bernindi bäyräm kiräkmi.

İsmail. Minemçä, bäyräm kiräk. Bez möselman da, tatar da. Bezneñ üzebezneñ millät bar, tarix bar. Şuña kürä, bezneñ öçen tatar törki bäyräme kiräk dip sanıym.

Rämis Näcmiev. Bezneñ xalıqqa gel genä berdämläşü turında fikerlärne äytergä kiräk. Här tatar keşese irtän uyanıp, menä min nindi aldan barğan keşe. Alay bulsa, naçar bulmas.

XS
SM
MD
LG