9 fevral Başqortstandağı tatarlar öçen, ğomumän, tatar-başqort, Başqortstan-Tatarstan mönäsäbätläre öçen ütä dä möhim häm şaqtıy däräcädä ğibrätle kön buldı.
Näq şuşı könne Ufa qalasında tatar biznesmennarı isäbenä tözelüçe Ğabdulla Tuqay isemendäge tatar gimnaziäsen Başqortstan xakimiätläre tulısınça cimerep taşladılar.
Näq 9 fevraldä räsmi xakimiätlär qanatı astında eş itüçe başqort milli oyışmaları, formal räweştä Başqortstannıñ berläşkän oppozitsiäsenä, ä çınbarlıqta Başqortstandağı tatar milli oyışmalarına ultimätum iğlan ittelär.
Näq 9 fevraldä, Rusiä Däwlät dumasında Qazan belän Mäskäw arasında wäqälätlärne üzara büleşü turındağı Şartnamäne raslağanda, Däwlät dumasındağı Başqortstan deputatları barısı da Tatarstannıñ Şartnamäsen raslawğa qarşı tawış birdelär. Şuşı waqiğalarnıñ bersenä tuqtalıbraq kitik.
Qazan belän Mäskäw arasındağı Şartnamägä “tuğandaş” Başqortstan deputatlarınıñ qarşı tawış birüläre küplär öçen ayaz könne yäşen yäşnäwne xäterlätte. Eş “tuğandaşlıqta” yäisä doşmanlıqta ğına da tügel. Ni disäñ dä, Başqortstan citäkçelege näq Qazan ürnägendä Mäskäw belän şartnamä tözergä niätläwen belderä. Ägär niät çın ikän, Başqortstan yağı öçen dä älege Şartnamäneñ raslanuı ütä möhim ğämäl bulırğa tieş. Ämma, Başqortstan yağı Tatarstan Şartnamäsen raslawğa qarşılar safına basqan bulıp çıqtı. Añlaşıla ki, Ufadan maxsus ämer almasalar Başqortstan deputatları qarşı tawış birmäslär ide, çönki alar “Berdäm Rusiä” fraksiäsenä kerä, ä “Berdäm Rusiä” fraksiäse Tatarstannıñ Şartnamäsen raslaw öçen tawış birergä qarar qılğan bulğan.
Döres, 2006 yıl azağında Qazannıñ Şartnamäsen raslaw turında süz çıqqaç ta, politologlar Başqortstannan säyer notıqlar yañğırawına iğtibar itkän idelär. Başqortstannıñ türäläre berniçä tapqır “bezgä dä şartnamä kiräk” dip tügel, “nigä ayırım respubliklarğa ğına birelä” digän eçtälektäge belderülär yasadılar. Monı – bezgä bulmıy ikän, Qazanğa da bulmasın, dip “tärcemä” itärgä bula. Başqort milli oyışmaları, üz çiratlarında, “nigä Mäskäwgä qarşı bulğan Çeçnä häm Tatarstanğa ike yaqlı şartnamä röxsät itelä, ä urıs xalqınıñ häm Urıs däwläteneñ tarixi dustı bulğan başqortlar çitkä tibelä” digän eçtälektäge Belderülär, Manifestlar qabul ittelär.
13 fevraldä Başqortstannıñ räsmi Başinform ağentlığınıñ internet säxifäsendä (äytkändäy, Başqortstannıñ gäzitläre, radio-televideniese Qazannıñ Şartnamäsen raslağanda Başqortstan deputatlarınıñ Tatarstanğa ayaq çalırğa mataşuları turında xäbär birmilär) Rusiä-Tatarstan Şartnamäsenä qarşı tawış birüçe başqortstanlılarnıñ berseneñ – Mixail Bugeranıñ şundıy añlatması kiterelä: “Bez şartnamägä qarşı bulğanğa kürä qarşı tawış birmädek. Kiresençä, bez şartnamä yaqlı häm şundıy uq şartnamä tözüne sorap Mäskäwgä möräcägät itärgä äzerbez. Bez eksklüziv xarakterdağı şartnamälär mönäsäbätenä qarşıbız.” Mixail Bugeranıñ süzlärendä bernindi dä yaña tezis yuq, diärgä bula. Fäqät, Başqortstan citäkçelegeneñ elegräk yañğıratqan pozitsiäse genä qabatlana. Yağni, “bezgä bulmıy ikän Tatarstanğa da bulmasın”.
Başqortstan tatarları milli-mädäni möxtäriäte citäkçese, Rusiä Däwlät dumasınıñ elekke deputatı Ramil Bignov “Azatlıq” xäbärçese belän äñgämäsendä, Başqortstan citäkçelegeneñ şundıy adımğa baruına aptıramıym, dide. Bez, dide ul, yalğan duslıq bitlekläreneñ salıp taşlanuına, küpmeder däräcädä, şatbız da. Olı yulğa çıqqanda, kemnärgä tayanırğa bulğanın, ä kemnärdän saq bulırğa kiräklegen belü bik möhim ul.
Kärim Yawış, Ufa
