Kiçäge tapşıruda bezneñ Ufadağı xäbärçebez Rusiä xisap palatasınıñ Başqortstanda nefteximiä kompleksın xosusıylaştıru waqıtında citdi tärtip bozular tapqanı turında inde söylägän ide, xörmätle tıñlawçılar. Atnakiç könne ingliz telendä çığa torğan Moscow Times gäzite bu turıda ber mäqälä bastırdı...
Rusiäneñ xisap palatası mäglümätenä qarağanda, 90-nçı yıllarda Başqortostannıñ neft tarmağın xosusıylaştıru näticäsendä federal'' kaznağa 113 million dollar külämendä zıyan kilgän. Xisap palatasınıñ auditorı Vladislav İgnatov monı Rusiäneñ neft eşkärtü tarmağında moñarçı kürelmägän xäl dip atadı. Moscow Times yazuınça, 90-nçı yıllarda respublikanıñ töp neft eşkärtü şirkätläreneñ aksiäläre däwlät qaramağındağı Başneftexim kompaniäseneñ ustav kapitalına salınğan. 1999-da prezident Mortaza Räximovnıñ ulı Ural citäklägän Başneftexim, Başneft kompaniäse belän berlektä, Başqort yağulıq kompaniäse digän yaña şirkät tözi, häm bar asiälär şunda küçerelä. Şuşı yılnıñ April ayında aksiälär Başqort yağulıq kompaniäse belän bäyle 7 neft şirkätenä küçerelä. Uzğan ayda bu şirkätlärne Başkirski kapital isemle yaña şäxsi kompaniägä berläşterü tırışlığı kürelä...
İgnatov süzlärençä, 90-nçı yıllarda Başqortstannıñ nefteximiä şirkätlärenä, burıçların qaplaw öçen, östämä aksiälär çığaru röxsäte birelä. Ämmä 113 million dollar külämendä aksiälär dä, salımnar da, büdjetqa kermägän, anıñ urınına Baykonur irekle säwdä zonası aşa çitkä kitkän. Şuşı näticälär turında prezident Putin, premier Kasyanov, İdelbuyı okrugında prezident wäkile Kirienko häm general prokuratura isemenä xatlar cibärelgän. İğnatov süzlärençä, Başqortostan räsmiläre xosusıylaştıru turındağı qanunnarın federal qanunnarğa turı kitermägän, kitergän oçraqta, respublika milegendä üzgäreşlär başlanırğa mömkin.
Başqortostan räsmiläre bu ğäyepläwlärgä älegä täfsille cawap birmäde. Vedomosti gäziteneñ atnakiç sanında prezidentnıñ matbuğat wäkile Marat Yamalov, xisap palatasınıñ qararın respublikada ütäçäk prezident saylawları uñayınnan maxsus yasalğan säyäsi qarar dip atadı. Şul uq waqıtta Marat äfände Başqortostanda xosusıylaştırunıñ respublika qanunnarı nigezendä ütüenä basım yasadı. Bar mäsälä şunda dip yaza gäzit, prezident Raximov här närsä qanun nigezendä dip sanıy, yağni Başqortostan qanunı nigezendä. Milekne federal qaznağa qaytaru öçen, Mäskäw, 90-nçı yıllarda Ufa belän milekne döres büleşmägänen isbatlarğa tieş, ä bu – ciñel eş tügel.
Östäp şunı äytergä kiräk, soñğı waqıtta Rusiädä xosusıylaştıru, milek büleşü mäsäläse töp temağa äylänep bara. Dikäber saylawları yaqınayğan sayın andıy xäbärlär arta ğına barır sıman. 90-nçı yıllarda xosusıylaştırularnıñ çista bulmağanın härkem belä. Fiker beleşülärgä qarağanda xalıqnıñ 80 protsent çaması bu näticälärne kire qarawğa qarşı tügel. Säyäsi texnologlar, PR-äxelläre menä şuşı käyeflärne qullanırğa cıyına sıman. Çeçnya suğışı bu yulı saylaw-aldı şiğäre bula almıy, ber yılğağa ike kerep bulmıy. Ä menä milekne ğädel bülü şiğäre zur xuplaw taba ala. Döres, närsä ul ğädel, häm kem ul – bülüçelär digän sorawlar tua. Ä bu sorawlarğa cawapnı saylawlar ütkäç tä ezläp qararğa bula, ägär kiräk bulsa...
Ali Gilmi, Praga
