Azatlıq dulqınnarında dönya mäğlümat çeltäre internet, çat häm forumnar turında yış işetäsez inde, xörmätle tıñlawçılar... Nişlätäseñ, komputer häm internet köndälek tormışıbıznıñ ber öleşenä äylänä bara bit. Ber töbäktä internet, andağı söyläşülär-çatlar häm forumnar –äle dä bay keşelärneñ uyınçığı ğına bulıp qalsa, başqa yaqlarda forum häm çatlar-yäşäw çığanağına äylände inde. Dönyanıñ bik küp illärendä andağı ber millät immigrantlarnıñ üz forumnarı bar. Forum-ul internetta mäğlümat alışu yullarınıñ berse. Barlıq forumnar ber bersenä oxşağan bula-anda söyläşülär temalarğa bülengän, üz fikeren yazıp qaldırğan här keşe isemen dä äytergä tieş. Forumğa yazır öçen maxsus programma kiräkmi, şunda uq säxifädä yazıp quyasıñ. Forumnarnıñ strukturası ağaçqa oxşağan. Ber keşe yazğan äybergä – aña kilgän cawaplar tağıla. Şunıñ öçen forumda ozaq waqıt ber nindi dä mäğlümat yuğalmıy, anı kilä-kilä dä uqıp bula. Näq menä şundıy forumnar, soñğı berniçä yılda möhacirlärneñ ber bersenä yardäm itü, törle waqiğalär, ädäbi äsärlär turında fiker alışu, tanışıp aralaşu urnına äylängän. Älbättä, keşelärne ber forumğa cıyuçı iñ berençe äyber-ul urtaq tel. Äytergä kiräk çittä yäşäwçe diasporalarnıñ kübese üzlärenä mondıy forumnar buldırğan-internetta Törkiädän çittä yäşäwçe töreklärneñ çat häm forumnarı bik küp, urıslarnıñ üz säxifäläre bar. Urıs telle säxifälär häm forumnar, bilgele ki çittä yäşäwçe urıslarnı ğına tügel, çığışı belän elekke Sovetlar Berlegennän bulğan barlıq millät wäki llären berläşterä. Küplär öçen urıs tele çittä dä aralaşu tele bulıp qala.
Xäzer sezgä Germaniä häm Fransiädä yasalğan urıs telle säxifäläre buylap qısqa ğına säfär oyıştırırğa cıyınam, xörmätle tıñlawçılar... Russkiy paris säxifäse administratorı isä bezgä tağın üz qaraşların da citkerer. Forumnarnıñ barısında da-yardämläşü ruxı bar, ber bersennän böten aqılğa sıyğan mäğlümat sorıy anda keşelär-çit ildä dokument yasaw, eş ezläwdän başlap, solı yarmasınıñ qayda satıluı turındağı sorawlarğa qadär. Ğadättä sorawçılıar cawapsız qalmıy, şul uq forumğa kerüçelär-belgän mäğlümatläre bulsa bik teläp anıñ belän büleşä. Mäğlüm bulğança, Fransiä belän çağıştırğanda Germaniädä-urıslar kübräk yäşi. İnternet säxifäsennän dä bu yaxşı çağıla... Mäğlümat küp, resurslar bay, küp törle xäbärlär tabıp bula monda. Şulay uq biredä bu könnärdä Berlinda uzğan tatar mädäniäte könnäre turında da mäğlümat kürdem. Xäyer Germaniädä yäşäwçe tatarlarnıñ üz säxifäläre dä bar. Andağı forumnı tatarlar nigäder yaratıp betermime, ällä on-line aralaşırğa teläk yuqmı... tatar forumnarı turında süz soñıraq bulır äle, xörmätle tıñlawçılar.. İmmigrantlarnıñ forumnarın qarap çıqqaç minem ber qoçaq soraw tudı. Fransiädäge urıs telle immigrantlarınıñ www.russianparis.com säxifäsendäge forumğa kerep min şul sorawlarnı administratorğa birgän idem, Azatlıq tıñlawçılarına cawaplarnı ireşterer öçn bu xanım belän tağın telefonda da söyläştem. Äñgämädäşem komputerçı yäki web-designer tügel, ä hönäre belän jurnalist ikän. İnga Dombrovskaya. Parijda küptän yäşi. 1999nçı yılda internetta aralaşu modağa kergän çaqta ul da Fransiädä yäşäwçe möhacirlärne internetta ğına bulsa da berläşterergä niät itep säxifäne eşli başlıy. Ul çaqta äle komputer turında ber ni dä belmägän İnga, iñ berençe eş itep-Fransiädäge urıs immigratsiäse, Gipius, Balmondt, Merezhkovskilar kebek, tanılğan şağirlär häm yazuçılar yäşägän yortlarnı räsemgä töşerep, ğadi genä tekst yazıp internetqa elä. Maqsat-şul maturlıqnı, ädäbi mirasnı başqalarğa da citkerü bulğan. Soñınnan inde İnga üz belemen dä arttırğan, säxifäsenä dä mäğlümatlär tuplağan.
Urıs Parijı säxifäsen açuğa ber äybergä iğtibar itäseñ-anda forumda aralaşuçılar yazğan äyberlär –döres yazılğan, xatalar yuq! Latın xärefläre belän rusça yazğannar öçen şunda uq-yazğannarın kiril xäreflärenä äyländerer öçen "translit" digän töymä tora. bolar barıısı da administrator eşe. Xäzer arağızda – minem niçek yazuımda kemneñ nindi eşe bar, dip uylawçılar da bardır, xörmätle tıñlawçılar. Häm nindider däräcädä xaqlı da bulırsız. Läkin soñğı aralarda internetta aralaşuda xatalarğa iğtibar itmäw-kult däräcäsenä menep bara kebek. Läkin bu da bik bäxäsle mäs''älä.
Äñgämädäşem äytüençä, mondıy xatalar ber millät keşelärenä genä xas tügel.
Germaniädäge ruslarnıñ forumında mine naçar süzlär, anda qatnaşuçılarnıñ ber bersenä, törke millät wäkillärenä pıçraq atuları, xattä sügenüläre şaqqatırdı. soraw-forumdağı "çistalıqnı" kem dä bulsa kontroldä totarğa tieşme ällä telägän keşegä telägän äyber äytergä röxsät birergä kiräkme? sezdä tsenzura barmı digän sorawğa, İnga-älbättä, tsenzura –min ul, dide. Administrator forumnıñ däräcäse öçen cawaplı. Tıñlawçılarıbız xäterläsä yıl yarım çaması elek Fransiädä prezident saylawlarınıñ berençe turında ütä uñ partiä wäkile Jean Marie Le Pin ciñep ikençe turğa çıqqan ide. Ul çaqta dönyada häm Fransiäneñ üzendä bu turıda qaynar bäxäslär bardı. Möhacirlär bik küp bulğan il, Fransiä, Le Pennı prezident bulıp saylamadı älbättä, läkin bu xalıqqa yaxşı sabaq buldı. Bu temağa urıs parijı forumında da üz fikeren beldermägän keşe qalmağan.
İnde äytkänemçä, mondıy forumnar, möhacirlär öçen köndälek kiräk-yaraqlar turında mäğlümat alıp torır öçen dä xezmät itä. Pragada yäşäwçe urıslar forumı bik aktiv tügel, anda çın küñeldän fiker alışu yuq. Berär soraw birelsä-forumğa başqa isem belän kergän berär firma wäkile tizräk üz şirkäten täqdim itä başlıy. Yaxşımı ul, naçarmı-aña ber keşe dä iğtibar itmi. Ä menä urıs parijı forumında möhacirlär ber bersenä kiñäş itä, küp oçraqta administrator İnga bu wazifanı üz östenä ala. İnga säxifägä reklamalar kertügä qarşı, "min üzem sınap qarağan äyber turında ğına kiñäş birä alam," dide ul äñgämä waqıtında.
Şunda uq min parijdağı urıslarnıñ tağın ber säxifäsen kürdem, www.privetparis.com dip atala ul. närsä bu? urtaq proektmı? köndäşlär bulsalar-ni öçen İnga anı üz säxifäsenä urnaştırır ide mikän? İnga – ike säxifä dä uquçılar öçen köräş alıp barmıy, alarnıñ härberseneñ üz auditoriäse bar, dide. www.russianparis.com forumı administratorı İnga belän äñgämädän soñ ni öçen säxifäneñ şundıy cılı, matur häm qızıqlı bulğanın añladım, xörmätle tıñlawçılar... arağızda franzus tele uquçıları bulsa-säxifädä-İnga''nıñ ğorurlığı, Fransiä turında urıs häm franzus telendä bik küp kitaplar da urın alğan.
Bügenge tapşıruda çittäge ällä kemnär turında söylärgä cıyınmıybız, xörmätle tıñlawçılar... Tatarlarnıñ da üz forumnarı, üz säxifäläre bar. İnternetta aralaşu-çittä yäşäwçe tatarlar öçen dä tuğan teldän, soñğı yañalıqlardan ayırılırğa birmägän iñ zur äyberlärneñ berse. Läkin tatarlar forumnarnı şulay uq aktiv qullanamı? Şuşı soraw belän min radiobıznıñ Qazan studiäse xezmätkäre Bikä Timerovağa, ul isä üz çiratında internet belgeçe Räfis Cämdixanğa möräcäğät itäbez.
Azatlıq tıñlawçıları bügenge tapşıruıbızda üzlärenä faydalı mäğlümatlär tapqandır digän ömettä qalabız. Monı isä min sezneñ xatlardan ğına belä alam. Adresıbız azatlıq@rferl.org, yäki 420015 Qazan 15, 155nçe abonent tartması. Qazandağı studiäbezneñ telefonı 328102. Şaltratığız, xatlar yazığız!
Alsu Qormaş-Bikä Timerova, Praga-Qazan
Alsu Qormaş-Bikä Timerova, Praga-Qazan
