Soñğı aylarda Sverdlov ölkäse qızu säyäsi waqiğalar tä'sirendä yäşi: ölkädä gubernator saylawlarınıñ ikençe turı kampaniäse bara. Rusiä säyäsi dairäläre arasında zur xörmätkä iä bulğan Eduard Rossel'neñ berençe turda uq ciñü yaulap ala almağanın, ber yaqtan qoyaşlı sentäber könnärendä xalıqnıñ közge baqça eşläre häm bäräñge alu belän şöğellängänennän kürsälär, ikençe yaqtan Sverdlov ölkäse xalqınıñ artıq säyäsiläşterelgänlege, biredäge kiñ demokratiä belän añlatalar. Şulay da, Rossel'gä qarşı torırlıq real' opponent bulmawğa qaramastan, saylawlarnıñ ikençe tur etabına küçüe bik ğäcäp.
Bu kampaniäneñ tağın ber üzençälege bar: saylaw aldı köräşe ğädättägedän tınıçraq, artıq çüp-çarsız, xalıqnıñ milli häm dini xislärendä uynamıyça ğına bara. 21нче sentäberdä Sverdlov ölkäse xalqı gubernator saylawlarında ikençe tapqır tawışların birergä baraçaq. Sverdlov ölkäseneñ äydäwçe säyäsi küzätüçeläre fikerençä, bu yulı Eduard Rossel'neñ ciñep çığuı bäxässez.
Tatar tapşıruları nik yuğala?
Gubernator saylawları ütep kitü belän, ölkäneñ säyäsi köçläre Rusiäneñ däwlät Dumasına deputatlar häm Yekaterinburg şähär xakimiäte başlığın saylaw kampaniäsen başlap cibärerlär dip kötelä. Çağıştırmaça tınıç ütkän gubernator saylawlarına qarağanda, aldağı saylawlar bik küpqırlı häm qızıqlı bulır dip uylarğa nigez bar. Saylaw aldı köräşenä mömkin bulğan barlıq çaralar da qullanılır axrısı. Şul isäptän, milli häm dini xislär dä çittä qalmas.
Sverdlov ölkäseneñ Konbatıyş saylaw okrugında, mäsälän, tatar häm başqort xalqı bik küp yäşi. Pervoural'sk, Rewda, Krasnoufim şähärlärendä distälägän meñläp tatar häm başqort xalqı isäplänä. Tübän Sirgä, Äçit, Ärtä, Krasnoufim rayonnarında barısı utızlap tatar awılları bar. Şunı isäpkä alıptır inde, bu okrugtan saylanğan däwlät duması deputatlarınıñ berse tarafınnan çığarıla torğan “Provinsial' xronika” gazetasına quşımta itep, “Tuğan ilem” dip atalğan tatar telendä yaña gazeta çığara başlarğa uylıylar. Gazetanıñ berençe sanı bu atnada dönya küräçäk.
Ölkädäge yaña milli gazetalar temasına tağın ber yañalıq – bu könnärdä qayber säyäsi köçlär yärdäme belän “Rusiä – Qıtay” dip atalğan rus häm qıtay tellärendä yaña gazetanıñ berençe sanı bastırılırğa äzerlänä. Räsmi mäğlumatlarğa qarağanda, Sverdlov ölkäsendä utız meñnän artıq qıtay xalqı yäşi ikän. Alar başlıça bazarlarda satu itep kön kürälär. Qıtaylarnıñ kübese rus telendä uqı-yaza ğına tügel, söyläşä dä belmilär. Yaña gazeta ölkädä yäşäwçe qıtay xalqın säyäsi häm iqtisadi yañalıqlar belän üz waqıtında tanıştırıp barunı üzenä maqsat itep quya.
Qızğanıç ki, milli massaküläm mäğlumat çaraları küp oçraqta waqıtlıça, nindider säyäsi köçlär ixtıärı belän çığarıla. Andıy waqıtta alarnıñ qısqa ğömerle bulu ixtimalı zur. 90 nçı yıllarnıñ törle däwerlärendä çığarıla başlağan “Uralmaw”, “Tuğan lak” kebek gazetalarnıñ ğömerläre, mäsälän, daimi finans çığanağı bulmağanlıqtan, bik ozın bulmadı.
Ğomumän, xalıqnıñ ayırım ber törkeme öçen genä çığarıla torğan massaküläm mäğlumat çaraları däwlät yärdämennän başqa bik siräk oçraqta ğına daimi bula ala torğandır. Sverdlov ölkäsendä tatar telendäge şundıy gazetalarnıñ berse - “Milli media-xolding” citäkçeläre xisabına bastırıla torğan “Saf çişmä”. Ul inde ike yıldan artıq ay sayın, daimi räweştä däwlät yärdämennän başqa çığarılıp barıla.
Şul isäptän ölkädäge başqa milli massaküläm mäğlumat çaralarınıñ yazmışına küzätü yasap ütäse kilä. Tatar telendäge “Miras” radiotapşıruı 90нчы yıllar başında atnasına 20 minut külämdä çığarıla ide. Annan soñ anı atnağa 10 minut itep qısqarttılar. Soñğı yartı yıl eçendä “Miras” ayına ber tapqır şul uq un minut külämendä çığarıla başlap, xalıq öçen daimilegen yuğalttı.
Ä inde xalıq künegep ölgergän, atna sayın kötep alğan “Minem ilem” televizion tapşıruı xezmätkärläre avgustnıñ öçençe dekadasınnan başlap buşlay yalğa cibärelde. Dekaber ayına qädär efirda qabatlawlar ğına bula dip iğlan itelde. Tatar telendäge televizion tapşırularnıñ tuqtaluın Sverdlov ölkäse tatarlarınıñ milli-mädäni moxtäriäte citäkçese Mars Şarafulin daimi finans çığanağı bulmaw belän añlata.
“Bezneñ dairä” dip atalğan başqort tapşıruı da iyül aylarınnan başlap efirdan yuğalıp tora. Qayber mäğlumatlarğa qarağanda, ölkä televideniese başqort oyışmalarınnan efir öçen bik zur külämdä aqça sorıy başlağan. İkençe yaqtan, Başqortstannan birle kilep eşläp yörgän jurnalistlar, şäxsi tormış problemaları arqasında, Sverdlov ölkäsennän kire Başqortstanğa qaytıp kitärgä mäcbür bulğannar. Başqortstannıñ Sverdlov ölkäsendäge daimi wäkile Näfisä Tyumenseva äytüençä, başqort telendäge tapşırular ozaqlamıy yañadan çığarıla başlayaçaq.
Tatar häm başqort tellärendäge milli massaküläm mäğlumat çaralarınıñ yazmışı bügen änä şundıy. Saylawlar yoğıntısı belän waqıtlı gazetalar häm tele-radiotapşırular çığa başlaw mömkinçelege bar-barın. Ämma alar xalıqnıñ ixtıäcların qänäğätländerä alırmı?
Fäwiä Safiullina, Yekaterinbur
Fäwiä Safiullina, Yekaterinbur
