Rusiänıñ massa—küläm informatsiä çaralarında tatarlar häm möselmannar turında yaxşı, döres publikatsiälar siräk bula. Ğadättä ni bulsa da bozıp yazalar. Qayber oçraqlarda mondıy bozular yazuçı jurnalistnıñ tatar häm möselman problemalarında nadan buluınnan kilä, ä qayber oçraqlarda jurnalistnıñ nadanlığına redaktorlarnıñ usal niäte dä quşıla. Mordoviäda da waqıtı—waqıtı belän mondağı ğazetlarda şundıy bozılğan yäisä yalğan materiallar çığa bara.
Uzğan atnada Mordoviänıñ iñ zur tirajlı atnalıq gazetası – “Stolitsa S” – üzeneñ 14 nçe sanında näq şundıy tatarlar häm möselmannar turında yalğan taratqan material bastırıp çığardı. Mäqäläneñ iseme genä dä yañğırap tora: “150 000 долларов уже украли! Но нефтяной магнат из Катара согласен оплатить строительство мечети в Саранске”. Bu mäqälädä süz Saranski şähärendä ikençe coma mäçete tözeleşe turında bara. Mäqälädä zur skandal kürsätelä – yänäse Saranski möselmannarı mäçet tözergä dip ğaräplär kitergän 150 meñ dollarnı urlağannar inde, ä ışanuçan ğaräp bayları tağı ikençe mäçetkä dä aqça birergä cıyına. Uquçı ixtıärsız uylanırğa tieş – ä bu möselman qaraqları Qatardan kitergän yaña aqçalarnı da urlamaslarmı?Saranskida 1996 yıldan birle berençe coma mäçete tözelä, ämma anı tözep beterergä äle 5 million sumnan artıq aqça kiräk. Bu berençe coma mäçeten Mäskäwdä şeyx Ravil' Gaynutdin belän eşläwçe Mordoviä möftiäte tözi. Anıñ räise Räşit Xalikov. Ä Saranskinıñ ikençe coma mäçeten Mordoviänıñ üzgä möftiäte tözergä cıyına. Bu ikençe möftiät Mordoviänıñ Regional' möftiäte dip atala, ul Ufadağı möfti Talğat xazrät Tacetdinnıñ möftiätendä terkälgän. Bu ikençe möftiätneñ räise itep Zäki xazrät Ayzatullin eşli. Zäki xazrät Qatar däwlätendä yäşäwçe Xalid ibn Xalif isemle ber şeyx belän elemtägä kergän häm bu şeyx Saranskida ikençe coma mäçete tözergä dip aqça birergä ışandırğan. Bu yañalıq Mordoviä ğazetlarında çıqqan ide inde. Xoday birsen, tağı ber Allahu yortı tözesennär, dip kenä äytergä qala.
Ämma “Stolitsa S” gazetası, sensatsiä eşlärgä tırışıp, möselmannarnı 150 meñ dollar urlawda ğayıpläp, çep—çi yalğan tağıp qına qalmağan. Şul uq publikatsiäda mäçet räseme astında öç balanıñ fotoları urnaştırılğan, alarnıñ isemnäre dä birelgän – Maşa, 13 yäşendä, Semen, 8 yäşendä, häm Maksim, 10 yäşendä. Alarğa jurnalistlar şundıy soraw birgännär – Saranskida närsä tözergä kiräk? Balalar şulay cawap birä – yaña mäktäplär, yaña balalar baqçaları, yal itü yortı, matur ber park kiräk digännär.
Gazetanıñ närsä äytergä telägäne ap—açıq kürenä – balalar äytkänçä, Saranski şähärenä mäktäplär kiräk, yal itü urınnarı kiräk, ä bu möselmannar monda yuq eşlär belän yöri, 150 meñ dollar urlağannar inde, bay häm axmaq ğaräplär tağı dollarlar kitersä, bälki tağı urlarlar. “Stolitsa S” ğazetında bu mäqäläne uqığaç Saranski möselmannarı üzlären çirattağı kimsetü öçen, alarğa yala yaqqan öçen açuların belderdelär. Gazetanıñ şef—redaktorı Vladislav Ğolubçik Mordoviä möftiäteneñ räise Räşit Xalikov häm başqa berniçä möselman belän oçraştı. Ğolubçik äfände üz gazetasında tatarlarnı häm möselmannarnı kimsetkän, yala yaqqan material dönya kürgäne öçen ğafu ütende häm kiläse atnağa üz ğazetında bu xäbärneñ döreslekkä kilmäwe, yalğan buluı turında yazu bastırırğa wäğdä itte. Şulay uq Mordoviä möselmannarınıñ tormışı, Saranskida mäçetlär tözü probleması turında zur ber reportaj eşläp bastırırğa wäğdä birde.
Mordoviä televideniesı da möselmannarnı şundıy zur aqçalar urlawda ğayıplägän ğazet materialına bağışlap ber tapşıru eşläde. Saranskinıñ mäçetlärenä kilep, möselmannar belän interv'yular aldılar häm yakşämbe kön möselmannarnı yaqlağan televizion tapşırunı böten Mordoviäğa kürsättelär. Mordoviä gazetalarında tatarlarnı, möselmannarnı mäsxärälägän mäqälälär 80 yıllar axırınnan uq çığa bara. Küpme genä ğazetlarnı, jurnalistlarnı yalğanda totıp, alarnıñ xataların kürsätep barsalar da, tatarlar, möselmannar turında yañadan—yaña yalğannar çıqmas digän garantiänı kem dä birälmi.
Möselmannarğa üz xoquqların yaqlap, mondıy yalğannar taratu öçen gazetalarnı sudğa birä başlarğa kiräkter. Ğafu ütenülär belän genä çiklänmäskäder. Rusiäda bit konstitutsiä bar, zakonnar bar. Bu zakonnar buyınça gazetalar yalğan taratsa, alardan kompensatsiä räweşendä berniçäşär yöz meñ sum da alırğa bula. Mordoviä möftiäte “Stolitsa S” gazetası belän sudlaşsa, xiçşiksez zur kompensatsiä alırğa mömkinlege bar. Şul aqçalarğa mäçetne tözep beterep bulmasa da, küpmeder rasxodlarnı qaplap bulır ide. Häm iñ möhime – tatarlar süz belän genä qalmas, sudğa birüläre dä ixtimal digän fiker jurnalistlarnıñ häm redaktorlarnıñ xäterendä qalır ide. İkençeli tatar, möselman turında yazğanda, uylabraq yazarlar ide.
Azatlıq radiosı öçen Mordoviädan İrek Bikkinin.
