Qaçaq belän qaçaq arasında ayırma bar, xörmätle tıñlawçılar. häm bez sezneñ belän bu xaqta söyläşkän idek. Yevropa Berlege räsmiläre här waqıt – köç qullanuğa häm ezärlekläwgä çıdıy almıy üz illärennän çığıp kitergä mäcbür bulğannarğa, bez qarşı tügel, dip belderä. Ämma soñğı yıllarda "iqtisadi möhacirlär", yağni Yevropağa aqça eşlärgä kitkän immigrantlar sanı kübäyde. Häm räsmilär fikerençä, alar şul qaçaqlarğa ayrılğan taşlamar häm yardämne alıp bara, ber süz belän äytkändä, qaçaqlar urınına kilep utıra. Yevropa Berlege citäkçeläre näq moña qarşı da. Germaniä eçke eşlär ministr Otto Schily, iün ayındağı Cap Anamur xäle qabatlanmasın öçen, Tönyaq Afrikada "imin zonalar" buldırunı täqdim itte. Cap Anamur – ul qaçaqlar oyışması, uzğan ayda Cam Anamur köymäse İtaliägä 37 afrika qaçağın kiterde häm monıñ tiräsendä zur ğawğa qupqan ide. Älege humanitar oyışma yardäm itmägän bulsa – diñgez urtasında eçär sularına qadär qalmağan şuşı qaçaqlar ülgän bulır ide. 1979nçı yılda başta Vyetnam qaçaqlarına yardäm itü öçen tözelgän älege oyışma bügenge köngä qadär 11 meñ keşeneñ ğömeren saqlap qala aldı, 30 meñgä yaqın qaçaqqa medetsina yardäme kürsätte.
Germaniä eçke eşlär ministrı süzlärenä qarağanda, "imin zonalar" buldırılsa – qaçaqlarnı şunda ğına tuplap bulaçaq. Yevropa Berlege qanuni nigezdä bik az keşegä yäşäw röxsäte birä, ul arada qanunsız immagrasiä üsä bara. BMOnıñ qaçaqlar agentlığı fikerençä, mondıy "zonalar" qaçaqlarnıñ imin ilgä barıp citüenä ütä almaslıq kirtä bulıp alarnıñ xoquqların çikliäçäk. Älegä "imin zonalar" buldırunı yaqlawçılar bik az, ämma Yevropa Komissiäse matbuğat wäkile Pietro Petrucci süzlärenä qarağanda, ägär dä Germaniä şuşı mäs''äläne yañadan qarap çığu täqdime belän räsmi möräcäğät itsä, Komissiä monı üz köntärtibenä alaçaq. Ağımdağı yılnıñ üktäbr ayında Yevropa Berlege illäre – berdäm immigrasiä häm qaçaq statusı birü çaraları turında kileşergä tieş.
Qaçaqlar agentlığınıñ Brüsseldäge matbuğat wäkile Diederik Kramer, BMO agentlığınıñ "imin zonalar" buldıruğa qarata fikere üzgärmäde, dip belderde: "Bu bik tä şomlı täqdim. çönki menä närsä kilep çığa: beräw Yevropa Berlegendä sıyınu xoquqı sorasa da – aña "yuq, sin monda qala almıysıñ, başqa ilgä kit" dip öçençe ilgä cibäräçäklär. bu –basım yasawnı añlata, bu – sıyınu sorağan qaçaqlarnıñ yañadan imin bulmağan illärgä cibäreläçägen añlata, alarnıñ kiräkle yardäm ala almayaçaqların añlata. 1951nçe yılğı Geneva Qaçaqlar Konvensiäse nigezendä - sıyınuğa moxtac bulğan qaçaqlarğa här il urın tabırğa tieş", dide qaçaqlar agentlığı wäkile.
Xäzer, "imin zona"nıñ närsä bulğanın añlatıp biräm, xörmätle tıñlawçılar.
Berençedän, Afrika häm Aziä qaçaqların britan räsmiläre süzlärençä äytsäk, "Yevropa illärenä qadär ozın häm awır säfärdän" qotqaraçaq dielä bu zonalar turında. Dimäk üz yazmışların xäl itelüne alar Yevropa illärendä tügel, ä şul "zonalarda" kötep yataçaq. İkençedän, Yevropa Berlegennän kire qaytarılğan qaçaqlar – turı tuğan illärenä tügel, ä biregä qaytarılaçaq.
BMO qaçaqlar agentlığı alğan sörgän argumentlarnıñ berse – "imin zonalarda" qaçaqlar öçen yäşäw däräcäse bik tübän bulaçağı turında. Ämma, inde bezgä tanış Kramer süzlärençä, monnan tış tağın qanun bozu mäs''äläse dä bar:"Geneva Konvensiäsenä qul quyğan illär barısı da berdäm xalıqara qanunğa bäylängän. Konvensiäne imzalamağan däwlätlär dä xalıqara qanunnarnı ütärgä burıçlı. Ägär Yevropa illäre, ''bez üz cirebezdä Geneva Konvensiäsen ütämibez, anıñ qanunnarın dönyanıñ başqa illärendä ütäsennär'', diä başlasa – bu – bik naçar küreneş bulaçaq" dide qaçaqlar agentlığı wäkile.
Häm anıñ süzlärençä, qaçaqlarnıñ küpçelege barıber suğış barğan cirlärdän yıraq kitä almıy, häm alarnıñ bik keçkenä sanı Yevropağa barıp citä. Yevropa Komissiäse üz waqıtında, qaçaq häm möhacirlärgä legal status häm eşlärgä röxsät birü– şuşı illärneñ iqtisadına da fayda kiteräçäk, digän täqdim yasağan ide.
Cap Anamur kebek , qaçaqlarğa yardäm itüçe oyışmalarnıñ aktiv eşçänlege dä Yevropa däwlätläreneñ möhacirlekkä qarata säyäsäten üzgärtergä mömkin. Qaysı yaqqa taba – älegä äytü qıyın.
Alsu Qormaş, Praga
Yevropa Berlegeneñ 25 äğza ile arasında Germaniä häm Britaniä – immigrasiä mäs''äläsendä iñ kisken täqdimnär yasağan ike il. Uzğan yılda Britaniä, qaçaqlar öçen Yevropadan çittä "imin zonalar" buldırunı täqdim itkän ide. BMOnıñ qaçaqlar agentlığı monı şunda uq kisken täñqitläde häm qaçaqlarnıñ xoquqları bozluına yul quyılmayaçaq, dide. Bu turıda söyläşülär tämamlandı digändä genä menä bu atnada şuşı täqdimne yañadan Germaniä kütärep çıqtı. "İmin zona" süze närsäne añlata häm Yevropağa kitüçe qaçaqlarnı qayda yabıp totaçaqlar?
