Xäzerge informatsion texnologiälar zamanında üz ayırım däwläte bulmağan xalıqlarğa, alarnıñ telenä, alarnıñ mädäniätenä bik zur qurqınıçlar yanıy. Küptän tügel, 100 yıl elek kenä, mondıy qurqınıçlar yuq ide. Mäsälän, Rusiäneñ tatar, muqşı, çıwaş häm başqa urıs bulmağan xalıqları üz awıllarında yäşi ide, üz tellärendä söyli ide, üz cırların cırlıy ide. Alarnıñ awıllarında urısça söyli torğan televizorlar da, radio da yuq ide; alar urıs mäktäplärendä urıs telendä uqımıy ide, alar urıs kitapların häm ğazetların uqu tügel, bötenläy urıs telen belmi dä ide. Ä xäzer tatar awılında tatar öendä irtädän kiçkä qadär urıs televizorı urıs kanallarınnan urıs telle fil'mnar häm tapşırular kürsätä; Rusiäneñ küpçelek tatar awıllarında tatar balaları üz tuğan tatar telen predmet bularaq qına öyränä. Bu awıllarnıñ mäktäplären tatar mäktäpläre dip atasalar da, çınında alar urıs mäktäpläre, çönki böten uqu predmetları da urıs telendä öyrätelä. Yarıy äle tatar tele predmet bularaq uqıtılsa, Tatarstannan çittä bulğan bik küp tatar awıllarında tatar tele bötenläy uqıtılmıy, bu tatar awıllarında çista urıs mäktäpläre tatarlardan urıs keşelären eşli bara. Şähärlär turında söylärgä dä yuq.
Sovet zamanında däwlät köçe, xaqimiät köçe böten xalıqlarnı berdäm sovet xalqı itep quşarğa yunältelgän ide. Älbättä, bu sovet xalqı urıs telendä söylär ide, urıs mädäniätın, urıs tarixın yaratır ide, qısqaça, urıs bulmağan keşelär urıs keşesenä äverelergä tieş ide. Häm bik küp oçraqlarda şulay bula bardı da. Dimäk, çınında sovet xaqimiätläre urıs patşalarınıñ urıslaştıru säyäsäten däwam itä bardılar, tik sovet kommunistları, patşa xaqimiätlärenä qarağanda, urıs bulmağan xalıqlarnı uñışlıraq urıslaştırdılar. SSSR prezidentı Mixail Gorbaçev xaqimiätkä kilgäç, 1980 nçe yıllar axırında, üzgärtep qoru çorında, milli eşlär belän şöğıllänüçelärgä qarata repressiälar kimegäç, urıs bulmağan xalıqlarnıñ milli xisle keşeläre milli oyışmalarğa berläşä başladı. Milli xisle keşelär añlıy ide: mäktäplärdä tuğan telne uqıtunı da, tuğan teldä uqıtunı da kire qaytarırğa kiräk, milli ğazet, radio, televidenie buldırırğa kiräk. Qızğanıçqa qarşı, bu maqsatlar, 15 yıldan artıq waqıtlar ütsä dä, älegä qadär öleşçä genä ütälde.
Penza ölkäsendäge tatarlarnıñ milli yañarışına, nindi genä paradoks itep kürenmäsen, urıs keşese etärgeç bulğan ikän. Monıñ turında Penza ölkäseneñ “Yaqtaşlar” isemle tatar milli-mädäni cämğıäten oyıştıruçı häm anıñ ozaq yıllar buyınça citäkçese bulğan Näzıyf abıy Gildeev söyli. – Bu 1989 yıl ide. “Penzenskiy pravda”da ber stat'ya bar ide, qaysı tatarlar, mordvalar häm başqa millät xalqında ana tellären belmäw turında problema quyğan ide. Ul problemanı kütärde direktor kraevedçeskogo muzeya Poluboyarov Mixail Sergeewiç. Ul miña ätä: “Sez tatarlar, высший образование имеете, почему бы вам не заняться культурой своего народа, поднятием уровня знаний своего народа, изучением истории”. Tabıldı berniçä keşe yäşlärdän – Qadir Akjigitov, xudojnik, Kupaev Ümär. Bez öçäwläp, may ayında, şul problemanı kütärep initsiativnıy gruppa sozdawat ittek. Şul initsiativnıy gruppağa annan vraçlar kildelär, uqıtuçılar berniçä keşe. Şılay itep bez bu bezneñ tatar millät obşçestvasın organizovat' itär öçen konferensiä cidıq, 27 sentäberda 89 yılda. Küp keşe kilde, ber öç yöz keşe, rayonnardan kildelär, şähär xalğı. Monda bezneñ iñ awxatlı, avtoritetlı keşebez bar ide, Ümär abıy Miluşev, zaslujennıy vraç RSFSR. Ul bezgä äytte: “Balalar, bu waqıt mömkinlek birä bu eşne amälgä aşırırğa”. Miña räis bulıp rekomendovat' ittelär, min anı alınmadım, eşem bik küp ide. Min predlagat' ittem bolee svobodnıy keşene, Daşkinnı, no ışandırdım, şto min bu eştä bulışırmın niçek kiräk, şunın qadär. Şılay itep obşçestvo dönyağa kilde. Minem iñ zur xıyalım ide: oyıştırığa tatarlarnı, alardan general'nıy liniä wırabotat itep, anı äkren genä amälgä aşırığa. Sovetlar waqıtında Malıy sovet digän bar ide orğan, oblispolkomda. Ul Malıy sovet üzeneñ deputatların çaqırdı, bezneñ predlojenielar buldı. Min yartı säğättän artıq vıystuplenie yasadım, şul vıystuplenieda po punktam meropriätielarnı pereçislyat' ittem. İ şunda här organizatsiäga birdelär poruçenie: mäktäplär, Doma kul'turı i başqa, başqa urınnar, şularnı ğamälgä aşırığa, no alar bulmadı.
Penza ölkäseneñ “Yaqtaşlar” cämğıäte 90 yıllar başında bik aktiv eşli, küp plannar qora, qayber maqsatlarına ireşä dä. Ämma soñğı yıllarda milli eş sülpänäygän, “Yaqtaşlar”nıñ iñ kürenä torğan eşe – Penza şähärendä tatarlar öçen eşläp kilüçe yakşämbe mäktäbe. Älbättä, Penza şähärendä yıl sayın ütkärelä torğan Saban tuyın oyıştıruda da “Yaqtaşlar” aktiv qatnaşa. “Yaqtaşlar”nıñ elekke citäkçese Näzıyf abıy Gildeev tırışlığı belän Mäçäli awılı mäktäbenä bıyıl Sovetlar Soyuzı Geroe Azis Akjigitov iseme birelde. Şulay uq Penzada SSSRnıñ iñ berençe komp'yuterların tözüçe konstruktor, injener, texnik fännär doktorı Bäşir Rameev eşlägän bina stenasına anıñ xäter taqtası berketelde. Şulsın da äytergä kiräk, Başir İskändär ulı Rameev – ul tatar şağire Därdmändneñ onuğı bula ikän. Ämma “Yaqtaşlar” küpme genä tırışmasın, älegä qadär Penzanıñ ber uramın da tatar iseme belän atamağannar, ä bit Penza tatarları arasınnan bik küp kürenekle keşelär çıqqan.
“Yaqtaşlar”nıñ älegä qadär çişelmägän tağı ber probleması – Tenişewlar usad'basın tatarlarğa qaytarıp beterü. Bu usad'bağa mäçet häm toraq yort kerä. Revolyutsiäğa qadär usad'banıñ xucası dönya külämendä bilgele tyurkolog, akademik Ädxäm Tenişewnıñ äbise Xäbibcamal Xäbibulla qızı Tenişewa bulğan. Akademik Tenişev äbiseneñ usad'basın tatarlarğa qaytarunı xuplasa da, Rusiäneñ mädäniät fondında küp eşläsä dä, akademik Dmitriy Lixaçevnıñ dustı bulsa da, bu eşne eşlärgä anıñ köçennän kilmägän. Döres, Tenişewlar mäçeten 1991 yılda Penza möselmannarına qaytardılar, ämma Tenişewlar yortın äle dä qaytarmıylar. Ä bit bu yortta dramaturg Ğafur Kulaxmetov ta yış qunaq bulğan, monda 1930 yıllarda tatar mäktäbe häm tatar balalar baqçası urnaşqan. 1990 yıllar başında bu usad'bağa rekonstruksiä eşlär öçen “Tatarlarnıñ milli ağartu kompleksı” isemle maxsus arxitektura proektı ta eşlängän bulğan. Ämma Tenişewlar yortı, Penza şähäreneñ mädäniät idaräse qaramağında qalıp tora häm taşlandıq xälgä kilgän inde.
– Bezdä “Usad'ba Tenişewıx” ätälär. Yaqşı ber yort bulğan, mäçet häm başqa stroenielar. Şunda bez “Tatarski kul'turnıy sentr” bulır diep uylağan idek. Ul mäsäläne 89 yıldan birle bez tırışabız amälgä aşırığa, başınnan çığalmıybız. 21 dekaberda min yazıldım deputat zakonodatel'nıy sobraniäğa priemğa şul problema belän. Bezneñ ministr kul'turı Penza ölkäseneke äytä: “Памятников культуры мы не можем сами одни поднять. Это надо делать совместно с народом, а может быть, кое-кому и продать”. Şılay itep, Tenişev ülep kitte, usad'banıñ küp eşlären eşlärgä mömkinlege bar ide. Ul Bötenrossiä fond kul'turıysınıñ küp eşlär alıp bardı. Anarğa Lixaçev ta küp märtäbä bulıştı şul eşlär bulır diep, ul eşnen başınnan çığalmadıq. Ä başqa eşlärgä qalğanda, uylar küp, plannar zur, mömkinleklär yuq. Zur uñışlı eşlär eşlär idek, ägär dä bezneñ tatar xalqında sabırlıq bulsa ide, ber-berenä qarşı barırğa, bulışırğa. Ä bezdä ul eşlär eşlänä almıylar kiräkçä. Üzara bülälär, “min bayıraq, sin yarlıraq”. Niçek ätälär, “ayırılğannı ayu aşıy, di, bülengänne büre aşıy”. Berdämlek bulmağaç, eş tä bulmıy. Kiläçäktä, şulay uylanam, bulır yäşlär, qas'ıları bezneñ täcribädän çığıp, kiläçäkne uylap, üzläreneñ kiläçäk tormışların uylap, ana telen yuğat'masqa, dinne belergä, häm kul'turanı, tarixnı beler öçen, bälki uyanırlar bu eşneñ kiräklegen sizep, bez niçek uyandıq sigzänençe yıllarda.
– Şulay itep, Näzıyf abıy, sezdä tatar ğazetı yuq dip äytergä bula, radio yuq, tatarça televidenie yuq. Däwlät, Penza ölkäse xaqimiätläre Penza tatarlarnıñ aqçaların salım itep, nalog itep cıyalar, ämma tatarlarnıñ ruxi ixtıäcların qanäğätländerergä aşıqmıylar. “Yaqtaşlar” bit ictimaği oyışma ğına, ul däwlättän, ölkä byudjetınnan tatar problemaların çişär öçen aqça alalmıy. Ä bay tatarlardan aqça çığaru ul bik zur awır xäl. Şul aqça yuqlıqqa, däwlätneñ tatar eşlärenä kürsätkän naçar mönäsäbätenä karamastan, Penza ölkäsendä, “Yaqtaşlar”dan başqa, tağı ber tatar oyışması barlıqqa kilgän, avtonomiä, milli-mädäni moxtariät. 2003 yılnıñ 22 aprelendä Penza ölkäsendä ber milli-mädäni moxtariät oyıştırılğan ide inde. Xaqimiätlär añarğa bik qarşı torıp, oyıştıru eşlärenä bik köçle qomaçawlap, ul milli-mädäni moxtariätne terkämädelär dä. Ä annan soñ, ul da bulmadı, xaqimiätlär aşığıç räweştä berniçä tatar rayonında, urındağı tatarlarnıñ milli-mädäni moxtariätlären oyıştırıp, alar nigezendä ölkä konferensiäse ütkärep, tatarlar öçen ölkä milli-mädäni moxtariätı oyıştırdılar. Şul ikençe avtonomiänıñ räise itep Lopatin rayonınıñ başlığı Rifqat Altıynbaev saylandı, anıñ urınbasarı Fatıyma Tuğuşewa. Şulay itep, xäzer Penza ölkäsendä ike tatar oyışması eşli. Berençese – “Yaqtaşlar” cämğıäte, anıñ räise Ravil' Salyukov. İkençese – xaqimiätlär oyıştırğan tatar avtonomiäse. Bu milli-mädäni moxtariätnıñ rayonnardağı büleklärenä küpmeder aqça da birelgän dip äytälär. Ä alarnıñ eşläre kürenäme? – Ul avtonomiänıñ uçreditel'nıy konferensiäsında min bulmadım. Minem uyça, ul konferensiä bulırğa tieş ide, anda bulırğa tieş idelär “Yaqtaşlar” da. Arı cıyılğannar “uzki krug”, niçek rus xalğı äytälär, i şunda kilep çığa tatar avtonomiäsı. Xazerge köngä minem informatsiä nindi bar, min alarnın eşlären işkänem yuq, kürgänem yuq. Berne genä işettem, Sosnovoborskiy rayonında ütkärgännär smotr-konkurs tatarskix pesen i plyaski, kulturı diep. Andıy eşlär bezneñ waqıtta här yıl ütä ide: “Играй, гармонь”, “Таланты пензенских татар”, ul meropriätielar här yıl ütä ide. İ bezneñ daje eşlägän waqıtta ike kollektivqa birgän idelär “narodnıy” diep. Berse anıñ şul Sosnovobor rayonınnan İnderqa awılınnan, ikençese Kamenka rayonınnan Kamenka şähärennän. İke kollektiv bik yaqşı idelär. Ä xazerge köndä min işetmimen alarnıñ eşläre. Bälki eşli dä torğannardır, tik informatsiä yuq.
Bu Penza ölkäsendä 20 ğasırnıñ 80nçe yıllar axırında tatar milli xäräkäten başlap cibärüçe Näzıyf abıy Gildeev ide.
Azatlıq radiosı öçen Penza şähärennän İrek Bikkinin
Sovet zamanında däwlät köçe, xaqimiät köçe böten xalıqlarnı berdäm sovet xalqı itep quşarğa yunältelgän ide. Älbättä, bu sovet xalqı urıs telendä söylär ide, urıs mädäniätın, urıs tarixın yaratır ide, qısqaça, urıs bulmağan keşelär urıs keşesenä äverelergä tieş ide. Häm bik küp oçraqlarda şulay bula bardı da. Dimäk, çınında sovet xaqimiätläre urıs patşalarınıñ urıslaştıru säyäsäten däwam itä bardılar, tik sovet kommunistları, patşa xaqimiätlärenä qarağanda, urıs bulmağan xalıqlarnı uñışlıraq urıslaştırdılar. SSSR prezidentı Mixail Gorbaçev xaqimiätkä kilgäç, 1980 nçe yıllar axırında, üzgärtep qoru çorında, milli eşlär belän şöğıllänüçelärgä qarata repressiälar kimegäç, urıs bulmağan xalıqlarnıñ milli xisle keşeläre milli oyışmalarğa berläşä başladı. Milli xisle keşelär añlıy ide: mäktäplärdä tuğan telne uqıtunı da, tuğan teldä uqıtunı da kire qaytarırğa kiräk, milli ğazet, radio, televidenie buldırırğa kiräk. Qızğanıçqa qarşı, bu maqsatlar, 15 yıldan artıq waqıtlar ütsä dä, älegä qadär öleşçä genä ütälde.
Penza ölkäsendäge tatarlarnıñ milli yañarışına, nindi genä paradoks itep kürenmäsen, urıs keşese etärgeç bulğan ikän. Monıñ turında Penza ölkäseneñ “Yaqtaşlar” isemle tatar milli-mädäni cämğıäten oyıştıruçı häm anıñ ozaq yıllar buyınça citäkçese bulğan Näzıyf abıy Gildeev söyli. – Bu 1989 yıl ide. “Penzenskiy pravda”da ber stat'ya bar ide, qaysı tatarlar, mordvalar häm başqa millät xalqında ana tellären belmäw turında problema quyğan ide. Ul problemanı kütärde direktor kraevedçeskogo muzeya Poluboyarov Mixail Sergeewiç. Ul miña ätä: “Sez tatarlar, высший образование имеете, почему бы вам не заняться культурой своего народа, поднятием уровня знаний своего народа, изучением истории”. Tabıldı berniçä keşe yäşlärdän – Qadir Akjigitov, xudojnik, Kupaev Ümär. Bez öçäwläp, may ayında, şul problemanı kütärep initsiativnıy gruppa sozdawat ittek. Şul initsiativnıy gruppağa annan vraçlar kildelär, uqıtuçılar berniçä keşe. Şılay itep bez bu bezneñ tatar millät obşçestvasın organizovat' itär öçen konferensiä cidıq, 27 sentäberda 89 yılda. Küp keşe kilde, ber öç yöz keşe, rayonnardan kildelär, şähär xalğı. Monda bezneñ iñ awxatlı, avtoritetlı keşebez bar ide, Ümär abıy Miluşev, zaslujennıy vraç RSFSR. Ul bezgä äytte: “Balalar, bu waqıt mömkinlek birä bu eşne amälgä aşırırğa”. Miña räis bulıp rekomendovat' ittelär, min anı alınmadım, eşem bik küp ide. Min predlagat' ittem bolee svobodnıy keşene, Daşkinnı, no ışandırdım, şto min bu eştä bulışırmın niçek kiräk, şunın qadär. Şılay itep obşçestvo dönyağa kilde. Minem iñ zur xıyalım ide: oyıştırığa tatarlarnı, alardan general'nıy liniä wırabotat itep, anı äkren genä amälgä aşırığa. Sovetlar waqıtında Malıy sovet digän bar ide orğan, oblispolkomda. Ul Malıy sovet üzeneñ deputatların çaqırdı, bezneñ predlojenielar buldı. Min yartı säğättän artıq vıystuplenie yasadım, şul vıystuplenieda po punktam meropriätielarnı pereçislyat' ittem. İ şunda här organizatsiäga birdelär poruçenie: mäktäplär, Doma kul'turı i başqa, başqa urınnar, şularnı ğamälgä aşırığa, no alar bulmadı.
Penza ölkäseneñ “Yaqtaşlar” cämğıäte 90 yıllar başında bik aktiv eşli, küp plannar qora, qayber maqsatlarına ireşä dä. Ämma soñğı yıllarda milli eş sülpänäygän, “Yaqtaşlar”nıñ iñ kürenä torğan eşe – Penza şähärendä tatarlar öçen eşläp kilüçe yakşämbe mäktäbe. Älbättä, Penza şähärendä yıl sayın ütkärelä torğan Saban tuyın oyıştıruda da “Yaqtaşlar” aktiv qatnaşa. “Yaqtaşlar”nıñ elekke citäkçese Näzıyf abıy Gildeev tırışlığı belän Mäçäli awılı mäktäbenä bıyıl Sovetlar Soyuzı Geroe Azis Akjigitov iseme birelde. Şulay uq Penzada SSSRnıñ iñ berençe komp'yuterların tözüçe konstruktor, injener, texnik fännär doktorı Bäşir Rameev eşlägän bina stenasına anıñ xäter taqtası berketelde. Şulsın da äytergä kiräk, Başir İskändär ulı Rameev – ul tatar şağire Därdmändneñ onuğı bula ikän. Ämma “Yaqtaşlar” küpme genä tırışmasın, älegä qadär Penzanıñ ber uramın da tatar iseme belän atamağannar, ä bit Penza tatarları arasınnan bik küp kürenekle keşelär çıqqan.
“Yaqtaşlar”nıñ älegä qadär çişelmägän tağı ber probleması – Tenişewlar usad'basın tatarlarğa qaytarıp beterü. Bu usad'bağa mäçet häm toraq yort kerä. Revolyutsiäğa qadär usad'banıñ xucası dönya külämendä bilgele tyurkolog, akademik Ädxäm Tenişewnıñ äbise Xäbibcamal Xäbibulla qızı Tenişewa bulğan. Akademik Tenişev äbiseneñ usad'basın tatarlarğa qaytarunı xuplasa da, Rusiäneñ mädäniät fondında küp eşläsä dä, akademik Dmitriy Lixaçevnıñ dustı bulsa da, bu eşne eşlärgä anıñ köçennän kilmägän. Döres, Tenişewlar mäçeten 1991 yılda Penza möselmannarına qaytardılar, ämma Tenişewlar yortın äle dä qaytarmıylar. Ä bit bu yortta dramaturg Ğafur Kulaxmetov ta yış qunaq bulğan, monda 1930 yıllarda tatar mäktäbe häm tatar balalar baqçası urnaşqan. 1990 yıllar başında bu usad'bağa rekonstruksiä eşlär öçen “Tatarlarnıñ milli ağartu kompleksı” isemle maxsus arxitektura proektı ta eşlängän bulğan. Ämma Tenişewlar yortı, Penza şähäreneñ mädäniät idaräse qaramağında qalıp tora häm taşlandıq xälgä kilgän inde.
– Bezdä “Usad'ba Tenişewıx” ätälär. Yaqşı ber yort bulğan, mäçet häm başqa stroenielar. Şunda bez “Tatarski kul'turnıy sentr” bulır diep uylağan idek. Ul mäsäläne 89 yıldan birle bez tırışabız amälgä aşırığa, başınnan çığalmıybız. 21 dekaberda min yazıldım deputat zakonodatel'nıy sobraniäğa priemğa şul problema belän. Bezneñ ministr kul'turı Penza ölkäseneke äytä: “Памятников культуры мы не можем сами одни поднять. Это надо делать совместно с народом, а может быть, кое-кому и продать”. Şılay itep, Tenişev ülep kitte, usad'banıñ küp eşlären eşlärgä mömkinlege bar ide. Ul Bötenrossiä fond kul'turıysınıñ küp eşlär alıp bardı. Anarğa Lixaçev ta küp märtäbä bulıştı şul eşlär bulır diep, ul eşnen başınnan çığalmadıq. Ä başqa eşlärgä qalğanda, uylar küp, plannar zur, mömkinleklär yuq. Zur uñışlı eşlär eşlär idek, ägär dä bezneñ tatar xalqında sabırlıq bulsa ide, ber-berenä qarşı barırğa, bulışırğa. Ä bezdä ul eşlär eşlänä almıylar kiräkçä. Üzara bülälär, “min bayıraq, sin yarlıraq”. Niçek ätälär, “ayırılğannı ayu aşıy, di, bülengänne büre aşıy”. Berdämlek bulmağaç, eş tä bulmıy. Kiläçäktä, şulay uylanam, bulır yäşlär, qas'ıları bezneñ täcribädän çığıp, kiläçäkne uylap, üzläreneñ kiläçäk tormışların uylap, ana telen yuğat'masqa, dinne belergä, häm kul'turanı, tarixnı beler öçen, bälki uyanırlar bu eşneñ kiräklegen sizep, bez niçek uyandıq sigzänençe yıllarda.
– Şulay itep, Näzıyf abıy, sezdä tatar ğazetı yuq dip äytergä bula, radio yuq, tatarça televidenie yuq. Däwlät, Penza ölkäse xaqimiätläre Penza tatarlarnıñ aqçaların salım itep, nalog itep cıyalar, ämma tatarlarnıñ ruxi ixtıäcların qanäğätländerergä aşıqmıylar. “Yaqtaşlar” bit ictimaği oyışma ğına, ul däwlättän, ölkä byudjetınnan tatar problemaların çişär öçen aqça alalmıy. Ä bay tatarlardan aqça çığaru ul bik zur awır xäl. Şul aqça yuqlıqqa, däwlätneñ tatar eşlärenä kürsätkän naçar mönäsäbätenä karamastan, Penza ölkäsendä, “Yaqtaşlar”dan başqa, tağı ber tatar oyışması barlıqqa kilgän, avtonomiä, milli-mädäni moxtariät. 2003 yılnıñ 22 aprelendä Penza ölkäsendä ber milli-mädäni moxtariät oyıştırılğan ide inde. Xaqimiätlär añarğa bik qarşı torıp, oyıştıru eşlärenä bik köçle qomaçawlap, ul milli-mädäni moxtariätne terkämädelär dä. Ä annan soñ, ul da bulmadı, xaqimiätlär aşığıç räweştä berniçä tatar rayonında, urındağı tatarlarnıñ milli-mädäni moxtariätlären oyıştırıp, alar nigezendä ölkä konferensiäse ütkärep, tatarlar öçen ölkä milli-mädäni moxtariätı oyıştırdılar. Şul ikençe avtonomiänıñ räise itep Lopatin rayonınıñ başlığı Rifqat Altıynbaev saylandı, anıñ urınbasarı Fatıyma Tuğuşewa. Şulay itep, xäzer Penza ölkäsendä ike tatar oyışması eşli. Berençese – “Yaqtaşlar” cämğıäte, anıñ räise Ravil' Salyukov. İkençese – xaqimiätlär oyıştırğan tatar avtonomiäse. Bu milli-mädäni moxtariätnıñ rayonnardağı büleklärenä küpmeder aqça da birelgän dip äytälär. Ä alarnıñ eşläre kürenäme? – Ul avtonomiänıñ uçreditel'nıy konferensiäsında min bulmadım. Minem uyça, ul konferensiä bulırğa tieş ide, anda bulırğa tieş idelär “Yaqtaşlar” da. Arı cıyılğannar “uzki krug”, niçek rus xalğı äytälär, i şunda kilep çığa tatar avtonomiäsı. Xazerge köngä minem informatsiä nindi bar, min alarnın eşlären işkänem yuq, kürgänem yuq. Berne genä işettem, Sosnovoborskiy rayonında ütkärgännär smotr-konkurs tatarskix pesen i plyaski, kulturı diep. Andıy eşlär bezneñ waqıtta här yıl ütä ide: “Играй, гармонь”, “Таланты пензенских татар”, ul meropriätielar här yıl ütä ide. İ bezneñ daje eşlägän waqıtta ike kollektivqa birgän idelär “narodnıy” diep. Berse anıñ şul Sosnovobor rayonınnan İnderqa awılınnan, ikençese Kamenka rayonınnan Kamenka şähärennän. İke kollektiv bik yaqşı idelär. Ä xazerge köndä min işetmimen alarnıñ eşläre. Bälki eşli dä torğannardır, tik informatsiä yuq.
Bu Penza ölkäsendä 20 ğasırnıñ 80nçe yıllar axırında tatar milli xäräkäten başlap cibärüçe Näzıyf abıy Gildeev ide.
Azatlıq radiosı öçen Penza şähärennän İrek Bikkinin
