Başqortstan belän Tatarstan berlektä oyıştırğan ikençe «tügäräk östäl» söyläşüe comğa könne ütte. Başqortstan Tışqı iqtisadıy bäyläneşlär häm säwdä ministrlığında uzğan bu söyläşüneñ temı «Tellär tiräsendäge wäzğiät häm Rusiäneñ tellär säyäsäte» dip atala. Tatar häm başqort telläreneñ bügenge xäle häm alarnı kiläçäktä saqlap qalu, üsterü yulları xaqında fiker alışuğa Başqortstannıñ küp kenä räsmi şäxesläre, ğälimnär, tel mäsäläläre buyınça şöğellänüçe belgeçlär, başqort häm tatar cämägätçelek oyışmaları wäkilläre çaqırılğan. «Tügäräk östäl» söyläşüenä Tatarstannan da wäkillär kilde. Kürenekle ğälimä, filoloğiä fännäre doktorı Dariä Ramazanowa, Rusiä Fännär aqädemiäseneñ Tatarstan Tel, ädäbiät häm sänğät institutı ölkän ğilmi xezmätkäre Rezedä Räximowa, Tatarstan Tarix institutınıñ Etnoloğiä bülege ölkän ğilmi xezmätkäre Liliä Säğitowa häm Qazan şähäre xaqimiäteneñ mäğärif idaräse başlığı urınbasarı Marat Lotfullin härberse bu möhim söyläşüdä üz fikerlären äytü öçen kilgän.
«Tügäräk östäl» söyläşüen anı oyıştıruçılarnıñ berse – Başqortstannıñ yaña ğına täğayınlängän witse-premerı, mädäniät häm milli säyäsät ministrı İldus İlişev açtı häm kereş süz belän çığış yasadı. İldus İlişev süzlärençä, Rusiädä bügenge köndä milli tellärne, şul isäptän başqort häm tatar tellären saqlaw häm üsterü ciñeldän tügel. Ni öçen digändä, Rusiädä tellär säyäsäte buyınça yaxşılap uylanılğan ber genä proğramma da yuq. Qayber tellärneñ yazmışı bötenläy ayanıç xäldä. Häm menä şuşı xäl däwlätne tarqatu qurqınıçın tudıra. «Älege şartlarda Başqortstan belän Tatarstan berdäm bulırğa häm başqort belän tatar tellären saqlaw yünäleşendä tığız xezmättäşlek itärgä, Rusiä xaqimiätläre aldında üz taläplären dä bergäläp quyarğa tieş, – dip isäpli İldus İlişev. – İldä tellär säyäsäten eşläwne taläp itü zarur».
İldus İlişev Tatarstanda latin grafiqasına küçü omtılışlarına tuqtalıp ta üz mönäsäbäten belderde. «Älbättä, min kürşe respubliknıñ älege telägenä bäyä birä almıym, – di İlişev äfände. – Här xalıqnıñ üz telägän älifbasın qullanıp yäşäw xoquğı Konstitutsiä belän berketelgän. Şulay da bu zur eşne töple uylap, cide qat ülçäp kenä, ber qat kisärgä kiräk. İl citäkçelegendä häm tatar xalqınıñ ber öleşendä dä bu ideyäneñ älegä yaqlaw tapmawı da latin grafiqasına küçü ixtıyacınıñ ölgerep citmägänlegen kürsätä».
Doqladçı şulay uq Başqortstanda tatar teleneñ bügenge xälenä dä qağılıp ütte. Anıñ süzlärençä, respublikta tatar telen öyränü öçen şartlar citärlek. «Süz dä yuq, Başqortstan tatar cämägätçelegeneñ respublikta tatar telenä dä däwlät tele statusı birelüen taläp itüe dä añlaşıla, – di İldus İlişev. – Kemnärder monı ixlas teli, ä qayberäwlär bu mäsäläne aşıqtırıp, anı artıq säyäsiläşterä häm ike respublik arasın bozarğa tırışa. Läkin şunı añlarğa kiräk, bez – ike tuğandaş xalıq ızğışıp yäşäsäk, bezneñ berebezgä dä faydağa bulmaçaq». Şul uq waqıtta İlişev äfände tatar tele statusı yazmışın açıq qaldırdı.
İldus İlişevnıñ çığışı, asılda ğomumıy wäzğiätne çağıldırsa, «tügäräk östäl» dä başqa çığış yasawçılar üzläre öyrängän mäsälälär xaqında täğayınräk misallar häm sannar kiterep söyläde. Alardan kürenüençä, Tatarstanda, şul isäptän Qazanda tatar telen öyränü yaxşıraq quyılğan ikän. Bu xaqta Qazan şähäre mäğärif idaräse başlığı urınbasarı Marat Lotfullin çığışınnan da añlaşıldı.
(Marat awdio)
Qazan şähäre mäğärif idaräse başlığı urınbasarı Marat äfände Lotfullin buldı bu. Qazannan kilgän kürenekle ğälimä Däriä Ramazanowa üz çığışında soñğı yıllarda Tatarstanda tatar telen uqıtunıñ sizelerlek artuı häm anı qullanu dairäse kiñyüe xaqında söyläde. Yuğarı uqu yortlarında da tatar telendä belem birü cayğa salına. Ämma äle tellär turındağı qanun barıber dä tieşle däräcädä tormışqa aşırılmıy. Räsmi doqumentlar tutırğanda, nigezdä, urıs tele qullanıla, annan yuğarı xaqimiät oyışmaları cıyılışlarında tatar telendä çığış yasawlar da siräk küreneş. Monı Däriä xanım tänäfes waqıtında jurnalistlar belän oçraşqanda da söyläde. (Däriä Ramazanowa awdio) Filoloğiä fännäre doktorı Däriä Ramazanowa fikerençä, tatar tele aqrınlap qına bulsa da tormışıbızda üzeneñ layıqlı urının ala bara. Şulay da başqort tele öçen dä, tatar tele öçen dä borçılırlıq xällär tuıp qına tora. Şuña misal itep, Başqortstan mäğärif ministrı urınbasarı Mindebay Yülmöxämmätov Rusiä Mäğärif ministrlığında Milli tellär bülege beterelüne kiterde. «Alay ğına da tügel, Rusiä Mäğärif ministrlığı kiläçäktä «säyäsi millät» digän säyer töşençä astında yaña buın tärbiäläw qonsepsiäse täqdim itä, – dide doqladçı. – Ä bu isä başqortlarnı da, tatarlarnı da, başqa millätlärne dä urtaq ber massağa äyländerergä, bezdän rossiännar, yä urıslar yasawnı küzdä tota. Bu inde elekke «sowet xalqı» digän kebegräk kilep çığa.
Şulay itep, bügenge söyläşü dä bik canlı bardı, «tügäräk östäl»dä çığış yasawçılarğa sorawlar da birelde, fiker alışular da buldı. İke kön rättän Tatarstan belän Başqortstan ğälimnäreneñ Ufada ütkärgän kiñäşmäläre urtaq problemnarnı urtağa salıp tikşerü, alarnı bergäläp xäl itü mömkinleklären barlawğa qorıldı. İke tuğandaş millätneñ ğasırlardan kilgän duslığın saqlap qalu, urtaq bälalärgä bergäläp qarşı toru turında süzlär küp yañğıradı. Şundıy aqıllı süzlär qorı süz genä bulıp qalmasa ide.
Fänis Fätxi, Ufa.
«Tügäräk östäl» söyläşüen anı oyıştıruçılarnıñ berse – Başqortstannıñ yaña ğına täğayınlängän witse-premerı, mädäniät häm milli säyäsät ministrı İldus İlişev açtı häm kereş süz belän çığış yasadı. İldus İlişev süzlärençä, Rusiädä bügenge köndä milli tellärne, şul isäptän başqort häm tatar tellären saqlaw häm üsterü ciñeldän tügel. Ni öçen digändä, Rusiädä tellär säyäsäte buyınça yaxşılap uylanılğan ber genä proğramma da yuq. Qayber tellärneñ yazmışı bötenläy ayanıç xäldä. Häm menä şuşı xäl däwlätne tarqatu qurqınıçın tudıra. «Älege şartlarda Başqortstan belän Tatarstan berdäm bulırğa häm başqort belän tatar tellären saqlaw yünäleşendä tığız xezmättäşlek itärgä, Rusiä xaqimiätläre aldında üz taläplären dä bergäläp quyarğa tieş, – dip isäpli İldus İlişev. – İldä tellär säyäsäten eşläwne taläp itü zarur».
İldus İlişev Tatarstanda latin grafiqasına küçü omtılışlarına tuqtalıp ta üz mönäsäbäten belderde. «Älbättä, min kürşe respubliknıñ älege telägenä bäyä birä almıym, – di İlişev äfände. – Här xalıqnıñ üz telägän älifbasın qullanıp yäşäw xoquğı Konstitutsiä belän berketelgän. Şulay da bu zur eşne töple uylap, cide qat ülçäp kenä, ber qat kisärgä kiräk. İl citäkçelegendä häm tatar xalqınıñ ber öleşendä dä bu ideyäneñ älegä yaqlaw tapmawı da latin grafiqasına küçü ixtıyacınıñ ölgerep citmägänlegen kürsätä».
Doqladçı şulay uq Başqortstanda tatar teleneñ bügenge xälenä dä qağılıp ütte. Anıñ süzlärençä, respublikta tatar telen öyränü öçen şartlar citärlek. «Süz dä yuq, Başqortstan tatar cämägätçelegeneñ respublikta tatar telenä dä däwlät tele statusı birelüen taläp itüe dä añlaşıla, – di İldus İlişev. – Kemnärder monı ixlas teli, ä qayberäwlär bu mäsäläne aşıqtırıp, anı artıq säyäsiläşterä häm ike respublik arasın bozarğa tırışa. Läkin şunı añlarğa kiräk, bez – ike tuğandaş xalıq ızğışıp yäşäsäk, bezneñ berebezgä dä faydağa bulmaçaq». Şul uq waqıtta İlişev äfände tatar tele statusı yazmışın açıq qaldırdı.
İldus İlişevnıñ çığışı, asılda ğomumıy wäzğiätne çağıldırsa, «tügäräk östäl» dä başqa çığış yasawçılar üzläre öyrängän mäsälälär xaqında täğayınräk misallar häm sannar kiterep söyläde. Alardan kürenüençä, Tatarstanda, şul isäptän Qazanda tatar telen öyränü yaxşıraq quyılğan ikän. Bu xaqta Qazan şähäre mäğärif idaräse başlığı urınbasarı Marat Lotfullin çığışınnan da añlaşıldı.
(Marat awdio)
Qazan şähäre mäğärif idaräse başlığı urınbasarı Marat äfände Lotfullin buldı bu. Qazannan kilgän kürenekle ğälimä Däriä Ramazanowa üz çığışında soñğı yıllarda Tatarstanda tatar telen uqıtunıñ sizelerlek artuı häm anı qullanu dairäse kiñyüe xaqında söyläde. Yuğarı uqu yortlarında da tatar telendä belem birü cayğa salına. Ämma äle tellär turındağı qanun barıber dä tieşle däräcädä tormışqa aşırılmıy. Räsmi doqumentlar tutırğanda, nigezdä, urıs tele qullanıla, annan yuğarı xaqimiät oyışmaları cıyılışlarında tatar telendä çığış yasawlar da siräk küreneş. Monı Däriä xanım tänäfes waqıtında jurnalistlar belän oçraşqanda da söyläde. (Däriä Ramazanowa awdio) Filoloğiä fännäre doktorı Däriä Ramazanowa fikerençä, tatar tele aqrınlap qına bulsa da tormışıbızda üzeneñ layıqlı urının ala bara. Şulay da başqort tele öçen dä, tatar tele öçen dä borçılırlıq xällär tuıp qına tora. Şuña misal itep, Başqortstan mäğärif ministrı urınbasarı Mindebay Yülmöxämmätov Rusiä Mäğärif ministrlığında Milli tellär bülege beterelüne kiterde. «Alay ğına da tügel, Rusiä Mäğärif ministrlığı kiläçäktä «säyäsi millät» digän säyer töşençä astında yaña buın tärbiäläw qonsepsiäse täqdim itä, – dide doqladçı. – Ä bu isä başqortlarnı da, tatarlarnı da, başqa millätlärne dä urtaq ber massağa äyländerergä, bezdän rossiännar, yä urıslar yasawnı küzdä tota. Bu inde elekke «sowet xalqı» digän kebegräk kilep çığa.
Şulay itep, bügenge söyläşü dä bik canlı bardı, «tügäräk östäl»dä çığış yasawçılarğa sorawlar da birelde, fiker alışular da buldı. İke kön rättän Tatarstan belän Başqortstan ğälimnäreneñ Ufada ütkärgän kiñäşmäläre urtaq problemnarnı urtağa salıp tikşerü, alarnı bergäläp xäl itü mömkinleklären barlawğa qorıldı. İke tuğandaş millätneñ ğasırlardan kilgän duslığın saqlap qalu, urtaq bälalärgä bergäläp qarşı toru turında süzlär küp yañğıradı. Şundıy aqıllı süzlär qorı süz genä bulıp qalmasa ide.
Fänis Fätxi, Ufa.
