26 martta Ufada berläşkän oppozitsiäneñ çirattağı mitinğası uzdırıldı. Mitingnı oyıştıruçılar äytüençä, Ufanıñ Lenin isemendäge mäydanında ütkän bu mitingqa 18-20 meñ keşe cıyılğan. Başqortstanda ütüçe rizasızlıq çaraları öçen bu bik zur san bulıp tora. Xätta tuqsanınçı yıllar başındağı fenol faciğäsennän soñ da Ufadağı mitinglarğa 10 meñnän kimräk keşe cıyıla ide.
26 martta ütkän mitignıñ töp taläbe – Başqortstan prezidentı Mortaza Räximovnıñ kiçekmästän üz urınınnan kitüe. Başqortstandağı oppozitsiä Mortaza Räximovnı ulı belän berlektä Başqortstannıñ neft häm neft ximiäse tarmağın üzläşterüdä, xalıqnıñ könnän kön nığraq bölä baruında, respubliktağı saylawlar, referendum häm, xätta, xalıq sanın isäpkä alu näticälären bozuda, “ğäilä” häm autoritar idarä itü rejimı urnaştıruda, millätara tatulıqnı bozuda ğäyeplilär.
Ämma, berläşkän oppozitsiä Mortaza Räximov adresına şundıy citdi ğäipläwlär taşlap anıñ kitüen taläp itsä dä, qayber analitiklar bu ğämällärneñ çınlap ta Räximovqa qarşı yünältelgänlegenä, döresräge aña qarşı eşläwenä şik belderä. Şulay Lenta.ru saytınıñ 24 mart säxifäsendä Başqortstandağı soñğı prezident saylawlarında prezidentlıqqa kandidat bularaq qatnaşqan Aleksandr Arinin respublikadağı rizasızlıq çaralarınıñ xakimiät tarafınnan oyıtırıluı ixtimallığına işarä yasıy. Anıñ fikerençä, Räximov “ğäiläse” respublikada kütäreleşlär tudırıp, Kremlne, Başqortstanda totrıqlılıqnı fäqät Mortaza Räximov qına täemin itä ala, dip ışandırırğa mataşa. “Mosqovskiy qomsomoles v Ufe” gäziteneñ 3 mart sanında “Nowıy region” mäğlümat ağentlığı küzätüçese İrinä Vinogradovanıñ :”Xätta Räximovnı urınınnan kitärgä çaqırğan mitinglar da, Räximov faydasına eşli kilep çığa”,- digän süzläre kiterelä. Bu fikeren Vinogradova, şulay uq, Arininnıqı kebek dälillär belän dälilli. Qayber säyäsätçelär Ufadağı mitinglar artında Başqortstannıñ yağulıq-energetiqä qompleksı citäkçelären häm, şäxsän, BR prezidentınıñ ulı Ural Räximovnı şäylilär. Şulay “Novaya politikä” internet jurnalında politolog Sergey Miğalkin şuşı tezisnı alğa sörä. Şunısı iğtibarğa layıq, soñraq bu tezisnı Başqortstan citäkçelege wäkilläre dä qabatlıy başladılar. “Azatlıq” radiosı xäbärçesenä, Başqortstandağı oppozitsiäneñ kürenekle wäkile Ramil Bignov “min ni öçen räsmi xaqimiätneñ şundıy yalğan taratuın añlıym” dide. Bignov äytüençä, Mortaza qomandası oppozitsiä eçenä üzara ışanmawçılıq, tarqawlıq kertergä teli, şuña kürä aldaşu belän şöğellänä.
Ä şulay da Başqortstandağı inqilab nindi töstä soñ? 26 marttağı mitingta qatnaşqan bilgele xoquq yaqlawçı, “Keşe xoquqları öçen” Bötenrusiä xäräkäte citäkçese Lev Ponomarev Başqortstandağı rizasızlıq çaralarına bäyä birep, Başqortstannı Qırğızstan belän çağıştırdı. Ämma, başqa säyäsätçelär Başqortstandağı mitinglarnıñ nindider grafik buyınça, siräk, ayına ber ütkärelüen bilgelilär. Ä, mäğlüm buluınça, xalıqnı kütärü öçen ictimağıy temperaturanıñ kütärelüe kiräk, yağni rizasızlıq çaraları özelmiçä däwam itelüe kiräk. Bälki şunı isäpkä alıptır inde, 26 marttağı mitingta BR oppozitsiäse üz aqsiälären yışraq ütkärergä cıyınuın belderde.
Ämma, barıber, BR oppozitsiäse üz ğämällären inqilab teoriäsenä yaraşlı itep oyıştırsa da, Başqortstanda, möğayın, Gruziädäge yäisä Uqrainadağı häm, bigräk tä, Qırğızstandağı kebek inqilab bula almayaçaq. Berençedän, soñğı waqıtlarda Räximov rejimı Kreml ixtıyarınnan çıqmıy. Rusiä prezidentın saylağanda Putinğa fantastik tawış birü oyıştırıldı, xalıq sanın isäpkä alu waqıtında da Rusiädäge urıs şovinistlarınıñ küñelenä xuş kilerlek tatarlarnıñ “kimüe” oyıştırıldı, zawod-fabriklar da aqrınlap federäl üzäk qulına küçerelä bara. İkençedän, Rusiä citäkçelegeneñ il urtasında, bigräk tä küpmillätle respublikada, qızğılt-sarı, yäisä başqa töstäge inqilablar kütärelügä yul quyuı ütä şikle. Ni disäñ dä, ber töbäktä qabınğan yalqınnıñ böten ilgä taralıp Kremldägelärne dä ötterüe ixtimal. Şuña kürä Başqortstandağı xalıq kütäreleşeneñ Kremlneñ Mortaza Räximovnı “üz ixtıyarı” belän alıştırırğa mäcbür buluı belän tämamlanuı ixtimalraq bulıp kürenä. Küpmillätle respublikadağı bolğanışlar, qağidä bularaq, millätara ızğış töse ala başlıy. Ä xällärneñ andıy yünäleş aluın Rusiä citäkçelege telämi, älbättä.
Kärim Yawşev, Ufa
Kärim Yawşev, Ufa
