Bu könnärdä Bötentatar ictimaği üzägeneñ prezidiumı Latviä parlamentı deputatlarına möräcäğät yulladı. Tatar ictimaği üzäge, ğomumän tatar milli xäräkäte belän Latviä arasında mönäsäbätlär xäzer genä barlıqqa kilmäde. Äle Gorbaçev üzgärtep qoruları waqıtında uq, yaña ğına barlıqqa kilgän tatar ictimaği üzäge Latviä demokratik –milli köçläre belän bäyläneşkä kergän ide. Milli xäräkätneñ berençe eş käğäzläre, Ustav kebek dokumentları Rigada basılğan ide. Läkin, Latviä bäysez däwlätkä äwerelde, tatar milli xäräkäte dä üzenä kürä köçle yoqığa, krizisqa duçar buldı. İnde menä, qayçandır bulğan urtaq xezmättäşlekne milli xäräkät wäkilläre yañartmaqçı şikelle. Möräcäğät ni xaqında soñ?
1959 yılda Amerika parlamentı, yäğni Kongressı 8690 nomerı astında qanun qabul itä. Bu qanun buysındırılğan xalıqlar turında. Yäğni, elekkege kommunistik illärdä diktatura. Urnaşuı, keşe, millät xoquqları saqlanmawı, şuña kürä bu illärdä yäşäwçe xalıqqa bäysezlekkä ireşüdä yärdäm qulı suzu xaqında. Qayber säyäsätçelär, SSSRnıñ tarqaluın şuşı qanun belän dä bäylilär. Tatar ictimaği üzäge möräcäğätendä, 8690 nomerlı AQŞ qanunında sanalıp kitkän, Kommunistik diktaturağa duçar bulğan illär barısı da ireklek aldı, yäğni bäysezlekkä ireşte dielä. Latviä dä şuşı bäysezlek, irek kitergän mömkinleklär belän, üzeneñ bäysez däwläten tözep yata häm bu eş uñışlı bara dielä. Läkin, dip yazalar , latviä parlamentı deputatlarına , tatar millätçeläre, AQŞnıñ älege qanunında iskä alınğan barı ber töbäk kenä başqa il qulı astında yäşi. Ul da bulsa, İdel –ural. Çınlap ta, AQŞnıñ buysındırılğan xalıqlar turındağı bu qanunında İdel –Ural Ştataı dip atalğan şartlı ilne, bäysez itü turında süz bara. Yäğni, başqa illär belän ber rättän, İdel-ural da sanalıp ütelä. Tarixçılar, bu qanunnı AQŞ Kongressında qabul itkändä, Amerikada yäşäwçe tatarlar, ayırım alğanda, Ämrülla Aği citäkçelegendäge berniçä keşe İdel –Ural turında da qanunda süz bulırğa tieşlege xaqında zur eş alıp barğannar.
Tatar ictimaği üzägeneñ möräcäğätendä Rusiä bügen federalizm, demokratiä prinsiplarınnan könnän-kön çigenep bara dip yaza. Ä Amerikanıñ buysındırılğan xalıqlar turındağı qanunı xäzer dä ğämäldä, gärçä ul qanunda sanalğan barlıq illär dä diärlek şartlı bäysezlekkä ireşkän bulsalar da. İctimaği üzäk, Latviä parlamentariylarınnan, tatar xalqınıñ İdel-ural öçen bäysezlek köräşendä teläktäşlek kürsätülären sorıy. Şuşı, AQŞ qanunı sezgä bäxet alıp kilde, bez bik şat, läkin sez tatarlarğa da yärdäm itegez bäxetkä, irekkä ireşer öçen, dielä möräcäğättä.
Räfis Cämdixan
