Üzäkneñ här törle eşçänlegen xalıqqa ireşterü, Yıraq Könçığıştağı tatarlarğa üz tarixları belän bäyle mäğlümatlar, xäbärlär birü häm alarnı ber-bersennän xäbärdar itü maqsatınnan çığıp 1935 yılnıñ 1 noyäberendä Mukdenda “Milli bayraq” gazetası çığa başladı. Mukdenda ğaräp şriftlı näşriät bulmağanlıqtan, gazeta quldan yazıla häm taş basma texnologiäse yärdämendä küçerelep taratıla ide. Quldan yazılıp basılıp kilsä dä, ni qadär bulmasın, başta çığımnarnı Axmäd Wäli (Mäñgär) häm Xayrulla İbrahim ber tuğannar üz öslärenä aldılar. Näşriät barı tik gazetalar basuı belän genä tügel, mäktäp öçen däresleklär çığaruı belän dä ähämiätle ide. İke yıl yarım ütkännän soñ Xösäyen Biglitsineñ dä zur matdi yärdäme belän mätbağa buldıru öçen kiräkle aqça cıyıldı. Läkin bu yulı ğaräp şriftın tabu mäsäläse kilep çıqtı. Soñınnan bolar da Törkiädän kiterelde. Şul räweşle, “Milli bayraq”nıñ 1938 yıl 8 aprildä çıqqan 117 sanı gazetanıñ üz mätbağasında basılğan berençe nösxası buldı.
Gazetanıñ yazu eşläre mödire itep ber ük waqıtta Märkäzneñ särqatibe wazıyfasın ütäwçe İbrahim Däwlätkilde bilgelände. Ğayaz İsxaqi Avrupağa qaytqançı, yäğni 3-4 ay däwamında, başmäqälälär yazıp, Roqıya Möxämmädiş isä başqa mäqälä häm xäbärlärne äzerläp bu tirajı keçkenä, läkin tä''sire şaqtıy köçle atnalıq gazetanı çığaru öçen köräştelär. Gazeta nösxalarınıñ barı tik Yıraq Könçığış ölkälärenä genä tügel, Finlyandiä, Almaniä, Misır häm Gärabstannıñ qayber şähärlärenä qadär barıp citüe bu waqıtlı matbuğat orğanına şaqtıy zur iğtibar buluın kürsätep tora. Gazeta belän bäyle tağın da real'' mäğlümatlarnı bu gazetada şäxsän eşläp kilgän Roqıya Möxämmädiş (Däwlätkilde) xätirälärennän tabarğa mömkin:
“1935, 1-nçe noyäber minem öçen tağı ber borılış açtı. «Milli Bayraq» gäzitäse çığa başladı. 4 säxifälek, atnalıq, ğaräp xärefläre belän basıla. Başta quldan yazılıp, foto ısulı belän basıla. İbrahim äfändeneñ, qul yazması matur bulğanğa, aña gäzitäne yazarğa quşalar. Min yazmalarnı barlıym, üzem dä yazam, korrektorlıq wazifasın da ütim. Bezgä gäzitä eşe dä yöklängängä, Ğayaz-abzıy bezneñ, mäğäşnı arttırırğa kiräkle taptı. Bez 165-är iena ala başladıq.
İsemdä qalmağan, niçä sanı quldan yazılıp çığarılğandır. Törkiädän keçkenä ağaç tartmada xäreflär kilde. Xäreflär, noqta, öterlär häm başqalar berär genä bulğanğa, kiräk qadäre ürçetäse bar. Başta, möherlär yasawçı ber qıtay xäreflärne ağaçtan kisep yasadı, şunnan soñ qurğaştan xäreflär qoyıldı. Maxsus qotılar (tartma, qap) yasatıldı.
Ğayaz-abzıydan kilgändä bezgä bäyräm bula. Läkin 1939-da añardan yazmalar kilü tuqtaldı. Baş mäqälädä, üz imzam – «Röqıä Möxamädiş», Ütämeş, İlsöyar imzalı yazmalar barısı da minem cilkädä.
Tuqaynıñ yegerme bişençe sänğat yılına häm Ğayaz İsxaqinıñ qırıq yıllıq ädiplek xezmätenä bağışlanğan jurnallar çığardıq. Matbuğatta siräk bulsa da, soñğa qalular bula ide. Ğadättä 4 bitle bulıp çıqqan “Milli bayraq” möhim säbäplär belän 8, 12 xätta 16 bit bulıp çıqqanı da buldı. Devizı isä uquçılarına tübändägeçä endäşü kebek ide:
“Milli bayraq” qiblası üz ilen irekle itü, üz ilen doşman qulınnan qotqaru, bäysez bulu, törek-tatar milli bayrağın irekle İdel-Uralda xör cilkenderü... Çit illärneñ böeklege, xalıqlarınıñ törlelege eçendä aptırap qalğan watandaşlarıbıznı milli yulğa bastıru öçen tarixtan başlap kem buluların öyrätergä tieşbez. Sin bügen mesken, aptırağan ber xäldä qalğan möhacir bulsañ da, sin tarixı böek ber xalıqnıñ balası. Sineñ üz ileñ, üz tuğan tufrağıñ bar.”
“Milli bayraq” isä uñışlı yıllarda, yäğni 1935tän alıp Yıraq Könçığışta suğış başlanğan 1941 yılğa qadär 500 tiraj belän çığıp kilde, 1941 yıldan soñ 400gä qadär töşte, suğış şartlarında poçta xezmäte aqsıy başlağan yıllarda isä (1943-1945) tiraj 30 danäğa qadär kimegän ide.
Häm İbrahim, häm Roqıya (Möxämmädiş) Däwlätkildelärneñ eşçänlekläre arqasında qulğa alınğan 1945 yılnıñ avgust ayında “Milli bayraq”nıñ 440 sanı bernigä dä karamastan çığarılğan ide. Yazıluçılarnıñ küpçelegen Finlyandiä, Estoniä, Pol''şa, Almaniä häm Törkiädä yäşäwçe tatarlar täşkil itä ide, Soğud Gärabstanı häm Hindstanğa berär nösxası cibärelä ide.
Däwamı kiläse tapşıruwıbızda.
