Bu yal könnärendä Rusiädä zur bäyräm buldı. Urıs bäyräme. Tula ölkäsendä urıslar Kulikovo suğışınıñ 625 yıllığın bäyräm ittelär. İtsennär soñ, urıs bäyräm itärgä säbäpne taba ğına tora inde ul diärgä aşıqmıyq. Alar tatarlarnı ciñüne bäyräm ittelär. Döres, üzläre şulay sanıy. YÄ närsä buldı soñ bu. Qarıyq bäyräm köndälegenä.
14 sentäberdän alıp 18 qädär Tula ölkäsendäge Kulikovo suğışı qırında 9 Xalıqara xärbi-tarixi festival'' bardı. Ul törle çor suğışçıları kiemenä kiengän xalıq suğışlar oyıştırudan ğibärät. Älbättä bu uyın. Rusiä, Ukraina, Belarus''tan, Baltıyq illärennän 87 şundıy tarixi klub äğzaları qatnaşqan. 17 sentäberdä
şikle bulğan Kulikovo suğışınıñ 625 yıllığın Monastırşina digän awılda liturgiä, yäğni çirkäw ğibädätläre belän başladılar. Şul uq könne Kulikovo qırında tağın çirkäw ğibädätläre buldı. Doğalar Urıs ciren saqlap häläk bulğannar ruxına yañğıradı. Miting ütte şul uq könne. Ber minutlıq tınlıq totu, xärbi salyut, Tula gornizonı xärbiläre marşı, yärminkä, at çabışları, xärbi-tarixi suğış uyınnarı häm tağın ällä närsälär buldı. Räxätlänep, uylap çığarılğan bäyrämne uzdırdılar. Uylap çığarılğan dimen, çönki, tatar tarixçıları Kulikovo suğışı bulmağan bu 17-18 ğasırlarda monastırlärdä yazılğan tarixçılar uydırması dilär. Bügenge köndä Kulikovo suğışı bulğan cirdä arxeologlar monı raslarlıq äyber tabalğannarı yuq. Qayberläre, ğomumän, suğış urını Mäskäw buldı dilär. Uylap çığarılğan dimen, çönki, inde tarixçılar ışandırırlıq itep rasladılar urıs monaxları yazğan tarix buyınça rasladılar, Kulikovo suğışı bulğan oçraqta da, ul tatarlarğa qarşı bulmağan, yäğni urısnıñ tarqalğan kenäzläre Altın Urdağa qarşı suğışta berençe ciñügä ireşkännär digäne yalğan. Çönki, Dmitriy Donskoy citäkçelegendäge urıs ğäskäre Mamayğa qarşı köräşä. Ä ul, xäzergeçä äytsäk separatist, Altın Urda xanı Tuqtamışqa qarşı kütärelgän ber tömänçe genä bula. Urıs kenäzlekläre bu suğıştan soñ da Altın Urdağa 100 yıl buyı salım tüläp toralar. Häm bik teläp. Ä bügenge köndä, bu ällä bulğan, ällä bulmağan suğış waqiğası belän, Rusiädä doşman obrazın tudıralar. Yäğni, şuşı suğıştan soñ, urıs cirläre berläşä, böyek Rusiä şulay barlıqqa kilä başladı, tatarlarnı ciñdek dip. Yäğni, bügenge Rusiä cämğiätendä däwlätli añnı, potriotlıqnı uyatu, barlıqqa kilü öçen, Kulikovo suğışı bulmasa da, uylap çığarırğa kiräkle ber waqiğa. Rusiä öçen. Rusiäneñ baş ataqayı Aleksiy ikençe dä, bu könnärdä Tula ölkäsendäge Kulikovo qırına barırğa, anda doğalar qılırğa cıyına. Böyek rusiäne tudırırğa öleş kertkän, suğışta ülep qalğan patşaları da, ısluğaları öçen. Ataqay kilgän cirgä, ike miilonğa yaqın sumğa töşerep 13 kilometr qırğa ut suzalar. İmeş Mamay tirmäse torğan cirgä 19 ğasırda quyılğan kolonnanı 45 million sumğa töşerep remontlıylar. Mäskäwdä urıs natsiları, Yevroaziä yäşlär berlege belän berlektä Kulikovo suğışına bağışlap miting ütkärä – boları aldağı könnärdä.
Tatar ğalimnäre , milli cämäğätçelek çınlap äytkändä rusiäneñ bu waqiğağa artıq zur urın birüenä tökerde. Tatar ğalimnäre, inde tügäräk öställär ütkärep, kitaplar, fänni mäqälälär yazıp, alarnı berniçä teldä bastırıp, Kulikovo suğışınıñ yıl sayın bäyräm itelä başlawın Rusiä öçen qurqınıç fal dip raslap kildelär häm kilälär. Millätara ızğış çığarırğa mömkin bit dilär. Küz aldığızğa kiteregez. Urıs kenäzläre, Altın Urdanıñ ber separatistına qarşı köräşä dä, annan soñ, Altın Urda xanı Tuqtamıştan räxmät yarlıqları ala. Ä Bügenge Rusiä anı, tatarlarnı ciñdek dip raslıy. Kulikovo suğışında tamaşa qarağan berär Vanya monı xaqiqät itep kürä. Qayta Kostramasına mäsälän. Totına, berär tatar malayına, bez sezne ciñgänbez, sez bezne 3 yöz yıl qollıqta totqansız dip. Qaynar qanlı tatar malayı cawapsız qalmıy. Häm kitääää. Bu älbättä uydırma, läkin nigezsez tügel bit. Menä şundıy xällär çıqmağayı dip, Rusiä yalğanına bireşmäskä çaqırdı tatar ğalimnäre. Tatar ictimaği üzäge isä, niçä märtäbä, bäyräm itüne tuqtatığız, monda bit, yäğni Rusiädä tatarlar da yäşi, ber däwlättä, ä sez däwlät däräcäsendä üz xalqığıznı mısqıl itäsez dip möräcäğätlär yulladı. Ä Rusiä bäyräm itüen däwam itä.
İnde, axırda tağın ber qızıqlı yañalıq. Rusiäneñ “İctimaği fiker” fondı, Kulikovo suğışınıñ 625 yıllığın bäyräm itkän könnärdä, xalıqtan soraştıru ütkärde. Rusiäneñ 18 protsent xalqı ğına Kulikovo suğışı qaysı ğasırda bulğannı belä. 63 protsentı bu suğış turında beläse dä kilmi. Soraştırıluçılarnıñ 47 protsentı, yäğni yartısına yaqını, bu suğışnı niçekter bäyräm itüne kiräk dip sanamıy.
Räfis Cämdixan
