Törkiyädä uzdırıluçı başqa tatar cıyınnarı kebek İzmirdağı Tuqay kiçäsen dä alıp barğan jurnalist Ruşaniya Altay fikerençä, qayber citeşsezleklärgä qaramastan quyılğan maqsat ütälgän:
Quyılğan maqsat ütälgän
Törkiä- Ruşania Altay “Tatarstan däwläte belän Törkiyä däwläte mädäniyät ministrlıqları tarafınnan Ğabdulla Tuqaynıñ 120 yıllığı uñayınnan kiçä oyıştırılğan bulsa, bügenge kiçä Törkiyä tatarlarınıñ üz köçläre belän ütkärelgän cıyın buldı. Bu kiçäneñ fiker iyäse Säğit Teniş ide. Ul ber yıl elek inde mondıy kiçä oyıştırıyq, dip äytkän ide. Behzat Aqtaş ta quşıldı. Bu ideyanı Möslix Wäli häm başqa tatarlar da xupladı. Näticädä bez Tatarstannan sänğät ähelen soradıq, Tatarstan mädäniyät ministrlığı da cibärde."
Kiçägä qırım tatarları häm töreklär dä qatnaştı
Ruşaniya Altay däwam itä: "
Älbättä, kiçäne oyıştırğan waqıtta törle-törle awırlıqlar da kürergä, qarşılıqlar belän dä oçraşırğa turı kilde. Böten närsä dä bezneñ küñeldäge şikelle 100 protsent bulıp betmäde betüen, läkin bez äytergä telägän fikerebezne äytä aldıq. Xalıqqa Ğabdulla Tuqaynıñ kem ikänlegen añlata aldıq, çönki tatarlar arasında da äle anı belep betermäwçelär bar, barı tik isemen genä işetep torğan keşelär bar. Kiçäbezdä qırım tatarları da qatnaştı, töreklär dä bar ide qunaqlarıbız arasında."
Ruşaniya Altay: "Här tuy üpkäsez bulmıy, dip äytälär bit inde. Bezneñ dä kimçelekle yaqlar buldı. Annan soñ bezneñ tatarda kümäklek dä citep betmi, döresen genä äytkändä. Menä şuşı kümäklek bulmawı bik küp närsäne boza, bik küp närsägä zarar kiterä. Menä bu bezneñ öçen iñ zur ayanıç. Şuña da qaramastan bez ike şähärdä dä İstanbul häm İzmirda kiçäbezne matur ğına itep oyıştırdıq. Berençe qoymaq töyerle bula di, berençese bolay uzdı, ikençesen tağın da maturraq, tağın da iğtibar birebräk oyıştırırbız, dip uylıym. Tuqay kiçäsen biredä ütkärü matur küreneş, monıñ yañadan şulay qabatlanuın, däwam itüen telim. 20, 30 yıl eçendä genä tügel, kiläse yöz yılda da Törkiyädä Tuqay iskä alınsın ide.”
Tuqay şiğerlären törek uquçı yäşläre dä ixlas küñeldän uqıdı
Çulpan Zarif Çetin Ägäy diñgeze buyındağı İzmir qalasında ütkärelgän Tuqay kiçäsendä, älbättä, milli şağirebezneñ şiğerläre dä yañğıradı häm bu şiğerlärne törek uquçı yäşläre dä bik birelep, ixlas küñeldän uqıdı. Törek uquçı yäşlären Tuqay kiçäsenä alıp kilgän millättäşebez, Muğla universitetı dotsentı Çulpan Zarif Çetin fikerläre belän urtaqlaşa:
“Elek Qazanda ğına Tuqay belän küreşä idek, menä xäzer inde bez anı Törkiyädä dä ütkärä alabız ikän. Biredä inde qatnaş tatar-törek niqaxlarınnan yäisä gel tatar niqaxlarınnan tuğan balalar kilep, Tuqay şiğerlären söyläde. Dimäk, tatar balaları qayda da tatar bulıp üsä ala, Tuqaynı qayda da tanıy alalar. Üzemneñ uquçılarımnı da alıp kildem, “Çordaş törki tellär häm ädäbiyatlär bülegendä uqıtqaç min, älbättä, alarnı da mondıy bäyrämnärdä qatnaşuı faydalı bulır, dip uyladım, çönki tatar ädäbiyatın barı tik däreslektä genä uqıtu citmi, alarnıñ menä şuşı moxitnı tanuı, şuşı hawanı kürüe, şuşı keşelär belän oçraşuı da kiräkter. Häm alar çınnan da söyendelär"
Mondıy bäyrämnär alar tarixta qala
Çulpan Zarif Çetin : "
Ütkärüçelär bik tırıştılar. Çınlap ta fidaqarçä, böten köçlären quydılar, läkin, bälki dä, kön yañğırlı bulğanğamı, keşe azraq ide. Mondıy bäyrämnärgä tatarlarnıñ kübräk cıyıluı kiräk, minemçä. Annarı Tuqaynıñ şiğerlärenä yazılğan bik matur cırlar bar bit, alarnıñ da yañğırawın kötkän idem, döresen genä äytkändä, alar az yañğıradı. Tatarstannan qatnaşuçılar da äz buldı. Tatarstannan, minemçä, tanılğan şağirlärne, Tuqay laureatı bulğan ber-ike şağirne çaqırırğa mömkin ide. Ul tağın da canlandırıp cibärer ide. Mondıy bäyrämnär alar tarixta qala bit.”
Balalar başqaruında Tuqay şiğerläre häm cırları yañğıradı
Balalar başqaruında Tuqay şiğerläre häm cırları yañğırağan kiçäne tormışqa aşıruda Tatarstannıñ Törkiyädäge wäkilçelege belän Tatarstan mädäniyät ministrlığı üzeneñ öleşen kertte. İzmirdağı cıyınnı oyıştıruçılar isä – bu qalada yäşäwçe tatarlar belän “Tuqay” mädäniyät häm mäğrifät üzäge. 3 yıl elek Tuqay mädäniyät häm mäğrifät üzäge tözelgännän soñ, internet säxifäsen açıp, bäyge uzdıruların añlatuçı üzäk başlığı Kürşat Altay, kiçäne oyıştıruğa öleş kertüçelärgä räxmätlären äytep, teläklären dä citkerä:
Kiçägä Tatarstannıñ Törkiyädäge wäqalätle wäkilçelege sponsorlıq itte
“15-16 yıl elek bergäläşep ay sayın cıyılğan qazan tatarlarıbız belän bergä Tuqay mädäniyät häm mäğrifät üzägebez häm Tatarstannıñ Törkiyädäge wäqalätle wäkilçelege sponsorlığında tağın şundıy kiçäbezne uzdırdıq. İzmir tatarlarınnan biğräk tä Sait Teniş äfändegä räxmätläremne äytäsem kilä. Bezneñ kiçänen urının taptı, zal şul xätle häybät ide. Anıñ yartı bäyäsen üz kesäsennän tülägän häm monda qayber keşelärneñ yul çığımnarın üz östenä alıp, alarnı İzmir şähärenä bezneñ kiçäbezgä qatnaştıru öçen çaqırğan Sait Teniş äfändegä tağın qabatlap räxmätemne äytäsem kilä. Onıqlarıbıznıñ iseme tatar iseme bularaq qalsın. Qabat sayın Tuqay kiçälären uzdırsaq, watanıbızda häm böten dönyada tatarça yañğırayaçaq.”
Tuqay kiçäseneñ ütkärelä alınuı öçen zur tırışlıq kürsätkän Sait Teniş isä kiläçäktä dä mondıy cıyınnar bulır, dip ışana:
“Bez monı yıllardır eşlärgä tırışa idek. Bügen nasip buldı. Monı bez tağın da zurraq itep eşlisebez kilä ide, monnan soñ tağın da zurraq märtäbädä, zur urınnarda, Qazannan da bezgä şağirlär, cırçılar kilep, monı bez tağın da maturraq uzdırırğa ğayrät itärbez. Tuqay kiçälären, mäwlüt ayların, tuğan könnärne uzdırırğa, Allah nasip itsä, şulay eşlärgä tırışırbız.”
Küñellär Tatarstanğa, Qazanğa talpına
Kiçäneñ ädäbi-muzıkal öleşennän cawaplı Möslix Wäli Tuqaynıñ millätebezneñ üseşendäge ähämiyätenä tuqtalıp uza:
“Bez Qıtayda tusaq ta, härwaqıt küñelebez, kälbebez Tatarstanğa, Qazanğa talpına ide. Bez 1986 nçı yılnı Ürümcedä Sabantuy yasawdan äwwäl tatar cämğiyäten qordıq, qorıltay açtıq. Menä bu qorıltay waqıtında uyğır xalqınıñ iñ zur şağirläre, yazuçıları Tuqay şiğerlären tatarça uqıdı. Äytälär: “Bez tatar mäktäbendä belem alıp, Tuqay şiğerlären uqıdıq, anıñ tä’sire bik köçle yöräkkä señgän, şuña kürä dä sezneñ tatar xalqınıñ mäğärif, mädäniyät yağınnan uyğır xalqına birgän bik küp tä’sire belän bez tatar şikelle bulıp zuraydıq, Tuqay şiğerläreneñ tä’sire belän xäzerge köndä bez şundıy zur keşelär bulıp citeştek.
Tatarlarğa härwaqıt berlek bulırğa kiräk, berdämlek bulmağanda tatar xalqınıñ kiläçäge dä bik yaqtı bulmas, dip uylıym.”
Törkiä - Ferdinand SaläxovKiçädä Qazannan qatnaşqan Tatarstannıñ xalıq artistı Ferdinand Säläxov:
“Tä’sirlär, älbättä, qarşılıqlı häm törle, çönki min problemalarnı beläm, tel problemasın da, oyıştıru problemasın da, ekonomik yaqtan bulğan problemalarnı da beläm. Şuşı törek dönyasında yäşäp, üzlären tatar itep xis itkän keşelär şuşında cıyılğannar. Bik quandırğanı – töreklär dä bar. Häm başqa millät wäkilläre dä bezneñ Tuqayıbız belän qızıqsınalar ikän. Tuqayıbıznıñ şuşı törek dönyasında töreklärne dä qızıqsındıruı quandıra torğan xäl. Tä’sirlär köçle. Törek dönyasında bezneñ Tuqayıbız zurlana, barlana häm aña iğtibar bar ikän. Zur şäxeslärebezne zurlap, millät itep totarğa tırışqan keşelärne xoday üze dä zurlar.”
İzmir kiçäsendä Tuqay äsärläre belän ber rättän üzeneñ şiğerlären dä täqdim itkän Fänis Zıyalı:
“Bu kiçädä maqsatıbızğa ireştek. Keşe küp tügel ide, ämma alar arasında Tuqayğa, Tuqaynıñ icatına, şiğerlärenä ğaşiq keşelär cıyılğan ide. Şiğri icatıbıznı urtaqlaştıq. Min üzem Arça rayonı Öçile awılınnan. Tuqay bit inde ul bezneñ awılda küp tapqırlar bulğan, şiğerlär yazğan. Min awıldaşı bularaq bik toyğılandım, bik xisländem. Bez Tuqaynı onıtmasaq, ğoref-ğadätebezne dä, telebezne dä, dinebezne dä onıtmıybız digän süz ul. Tuqay yäşäsä, tatar yäşi.”
Kiçä yaqınayu häm xezmättäşlek ürnäge buldı
Törkiä -- Behzat AktaşTörkiyädä törle törkemnärgä bülenep eşçänlek alıp baruçı millättäşlärebezneñ berläşüenä säbäp bula almasa da İzmirdağı Tuqay kiçäse qırım tatarları belän yaqınayu häm xezmättäşlek ürnägen kürsätte. İzmir qırım tatar cämğiyäte başlığı urınbasarı, qazan tatarı Behzat Aktaş:
“Atna sayın cämğiyättä cıyılışabız, tatar aşların, anda inde kübräk qırım tatar aşların törek xalqına tanıtabız. Bez üzebez qazan tatar aşları pärämäç belän çäkçäkne tanıttıq. Bez tatarlar bit inde: qırım, qazan, noğay, ästerxan, seber. Böten tatarlar cıyılışqan çaqta berdämlek tağın da nıq bula bit.
May ayınıñ uncidesendä yañadan ber cıyılış ütkäräbez: qırım tatarlarınıñ zıyalı keşese İsmäğil Ğaspralı turında konferentsiya bulaçaq. Ul konferentsiyädä üzebezneñ millättäşebez Nadir Däwlät kilep söyläşä. Annan inde ikençe könne Nadir Däwlät monda qala. 18 nçe may – alarnıñ qara köne, sörgen könendä cämğiyät zalında cıyılış ütkäreläçäk.”
Säğit Xäyri, İzmir-Änkara, Törkiä.
Quyılğan maqsat ütälgän
Kiçägä qırım tatarları häm töreklär dä qatnaştı
Ruşaniya Altay däwam itä: "
Ruşaniya Altay: "Här tuy üpkäsez bulmıy, dip äytälär bit inde. Bezneñ dä kimçelekle yaqlar buldı. Annan soñ bezneñ tatarda kümäklek dä citep betmi, döresen genä äytkändä. Menä şuşı kümäklek bulmawı bik küp närsäne boza, bik küp närsägä zarar kiterä. Menä bu bezneñ öçen iñ zur ayanıç. Şuña da qaramastan bez ike şähärdä dä İstanbul häm İzmirda kiçäbezne matur ğına itep oyıştırdıq. Berençe qoymaq töyerle bula di, berençese bolay uzdı, ikençesen tağın da maturraq, tağın da iğtibar birebräk oyıştırırbız, dip uylıym. Tuqay kiçäsen biredä ütkärü matur küreneş, monıñ yañadan şulay qabatlanuın, däwam itüen telim. 20, 30 yıl eçendä genä tügel, kiläse yöz yılda da Törkiyädä Tuqay iskä alınsın ide.”
Tuqay şiğerlären törek uquçı yäşläre dä ixlas küñeldän uqıdı
“Elek Qazanda ğına Tuqay belän küreşä idek, menä xäzer inde bez anı Törkiyädä dä ütkärä alabız ikän. Biredä inde qatnaş tatar-törek niqaxlarınnan yäisä gel tatar niqaxlarınnan tuğan balalar kilep, Tuqay şiğerlären söyläde. Dimäk, tatar balaları qayda da tatar bulıp üsä ala, Tuqaynı qayda da tanıy alalar. Üzemneñ uquçılarımnı da alıp kildem, “Çordaş törki tellär häm ädäbiyatlär bülegendä uqıtqaç min, älbättä, alarnı da mondıy bäyrämnärdä qatnaşuı faydalı bulır, dip uyladım, çönki tatar ädäbiyatın barı tik däreslektä genä uqıtu citmi, alarnıñ menä şuşı moxitnı tanuı, şuşı hawanı kürüe, şuşı keşelär belän oçraşuı da kiräkter. Häm alar çınnan da söyendelär"
Mondıy bäyrämnär alar tarixta qala
Çulpan Zarif Çetin : "
Balalar başqaruında Tuqay şiğerläre häm cırları yañğıradı
Kiçägä Tatarstannıñ Törkiyädäge wäqalätle wäkilçelege sponsorlıq itte
Tuqay kiçäseneñ ütkärelä alınuı öçen zur tırışlıq kürsätkän Sait Teniş isä kiläçäktä dä mondıy cıyınnar bulır, dip ışana:
“Bez monı yıllardır eşlärgä tırışa idek. Bügen nasip buldı. Monı bez tağın da zurraq itep eşlisebez kilä ide, monnan soñ tağın da zurraq märtäbädä, zur urınnarda, Qazannan da bezgä şağirlär, cırçılar kilep, monı bez tağın da maturraq uzdırırğa ğayrät itärbez. Tuqay kiçälären, mäwlüt ayların, tuğan könnärne uzdırırğa, Allah nasip itsä, şulay eşlärgä tırışırbız.”
Küñellär Tatarstanğa, Qazanğa talpına
Kiçäneñ ädäbi-muzıkal öleşennän cawaplı Möslix Wäli Tuqaynıñ millätebezneñ üseşendäge ähämiyätenä tuqtalıp uza:
Tatarlarğa härwaqıt berlek bulırğa kiräk, berdämlek bulmağanda tatar xalqınıñ kiläçäge dä bik yaqtı bulmas, dip uylıym.”
“Tä’sirlär, älbättä, qarşılıqlı häm törle, çönki min problemalarnı beläm, tel problemasın da, oyıştıru problemasın da, ekonomik yaqtan bulğan problemalarnı da beläm. Şuşı törek dönyasında yäşäp, üzlären tatar itep xis itkän keşelär şuşında cıyılğannar. Bik quandırğanı – töreklär dä bar. Häm başqa millät wäkilläre dä bezneñ Tuqayıbız belän qızıqsınalar ikän. Tuqayıbıznıñ şuşı törek dönyasında töreklärne dä qızıqsındıruı quandıra torğan xäl. Tä’sirlär köçle. Törek dönyasında bezneñ Tuqayıbız zurlana, barlana häm aña iğtibar bar ikän. Zur şäxeslärebezne zurlap, millät itep totarğa tırışqan keşelärne xoday üze dä zurlar.”
İzmir kiçäsendä Tuqay äsärläre belän ber rättän üzeneñ şiğerlären dä täqdim itkän Fänis Zıyalı:
“Bu kiçädä maqsatıbızğa ireştek. Keşe küp tügel ide, ämma alar arasında Tuqayğa, Tuqaynıñ icatına, şiğerlärenä ğaşiq keşelär cıyılğan ide. Şiğri icatıbıznı urtaqlaştıq. Min üzem Arça rayonı Öçile awılınnan. Tuqay bit inde ul bezneñ awılda küp tapqırlar bulğan, şiğerlär yazğan. Min awıldaşı bularaq bik toyğılandım, bik xisländem. Bez Tuqaynı onıtmasaq, ğoref-ğadätebezne dä, telebezne dä, dinebezne dä onıtmıybız digän süz ul. Tuqay yäşäsä, tatar yäşi.”
Kiçä yaqınayu häm xezmättäşlek ürnäge buldı
“Atna sayın cämğiyättä cıyılışabız, tatar aşların, anda inde kübräk qırım tatar aşların törek xalqına tanıtabız. Bez üzebez qazan tatar aşları pärämäç belän çäkçäkne tanıttıq. Bez tatarlar bit inde: qırım, qazan, noğay, ästerxan, seber. Böten tatarlar cıyılışqan çaqta berdämlek tağın da nıq bula bit.
May ayınıñ uncidesendä yañadan ber cıyılış ütkäräbez: qırım tatarlarınıñ zıyalı keşese İsmäğil Ğaspralı turında konferentsiya bulaçaq. Ul konferentsiyädä üzebezneñ millättäşebez Nadir Däwlät kilep söyläşä. Annan inde ikençe könne Nadir Däwlät monda qala. 18 nçe may – alarnıñ qara köne, sörgen könendä cämğiyät zalında cıyılış ütkäreläçäk.”
Säğit Xäyri, İzmir-Änkara, Törkiä.
