Rusiä belän Gruziä arasında qorallı bäreleş çıqqannan soñ Baqıdan çığıp Tiflis aşa Törkiäneñ Cäyhan portına totaşqan neft ütkärgeçennän kilgän çi neft häm şulay uq Baqı-Tiflis aşa Erzurumğa kilgän tabiği gaz eksportı tuqtaldı. Şulay uq Gruziä aşa Äzerbaycan, Rusiä häm Urta Aziägä yörüçe törek yök maşinalarınıñ säfärläre dä tuqtalu däräcäsenä citte.
Bu Törkiäneñ iqtisatına bäyle bulğaç, premyer Erdoğan Kavkaz illärendä totrıqlılıq häm xezmättäşlek buldıru öçen urtaq platforma oyıştıru täqdimen kertte. Şuşı häm başqa maqsatlarda ul uzğan atnada Mäskäwgä säfär qıldı. Biredä dä prezident Medvedev häm xezmättäşe Putin belän oçraşıp küreşte. Annarı ul 20 avgustta Bakuğa barıp, prezident İlham Aliev belän küreşte. Gruziä mondıy ber platforma tözügä riza kebek. Ämma Ärmänstannı künderü çeterekle mäs'älä.
Ärmänstan belän Törkiä arasında asılda räsmi mönäsäbätlär urnaşmağan. Soñğı aylarda qayber räsmi bulmağan yaqınlaşu adımnarı atlatıldı. Premyer Erdoğan sentyaber ayında N'yu-Yorkta uzdırılaçaq BMO qurqınıçsızlıq şurası utırışı waqıtında ärmän xezmättäşe belän küreşäçäk dip kötelä. Asılda Erdoğannı berkem dä turıdan-turı kire qaqmadı. Ämma Kavkazlarda totrıqlılıq häm xezmättäşlek buldıru platforması çınbarlıqta ğämälgä aşa alamı digän soraw tua.
Rusiä Abxaziä belän Kön'yak Osetiäneñ bäysezlek taläplären qabul itäçäk buluğa oxşıy. Ä Gruziä isä monı üzeneñ territorial' bötenlegenä bäyle dip bäyäliäçäk häm bügenge köndä Rusiä belän Gruziä ber-berenä doşman. Tege yaqtan Äzerbaycannıñ territoriäse Ärmänstan tarafınnan basıp alınğan ide. Şuşı cirlektäge Tawlıq Qarabağtağı ärmännär dä bäysezleklären iğlan ittelär. Östäwenä Äzerbaycandağı azçılıq lezgin, tat, talışlarda rizasızlıq üsä.
Törkiä belän Ärmänstan arasında da Törkiäneñ genotsidta gäyeplänüe, tufraq taläpläre kebek törle problemalar bar. Monnan tış Yırevan belän Tiflis arasında Gruziädäge ärmännär buyınça da nizağ bar. Qısqası, Kön'yak Kavkaz illäreneñ üzara häm kürşeläre belän baytaq çişelmägän problemaları bar. Tön'yak Qafqazdağı törle etnik törkemnär turında äytep torası da yuq.
Tege yaqtan Rusiä belän AQŞ arasında arta başlağan kierenkelek Törkiä belän AQŞ häm Törkiä - Rusiä mönäsäbätlärenä nindi yoğıntı yasayaçağın faraz itü dä qıyın. Ütkän atnada İran prezidentı Äxmädi Näcat İstanbulğa räsmi säfär belän kilde. Törkiä tabiği ğaz buyınça İran belän kileşü tözergä cıyına, Vaşington moña qarşı. Bu atnada Törkiä AQŞ-qa Gruziägä keşeçelek yärdäme maqsatı belän ike amerikan häm ber ispan köymäseneñ buğazlar aşa uzuına röxsät birde.
Rusiä monı telämäsä dä Törkiä bit NATO äğzası. Anqara inde üzendäge separatist kördlärgä qarap Gruziäneme, yäki iñ zur säwdä partnerı häm rayonnıñ iñ köçle ile Rusiäne yaqlasınmı? Bu atnada başta Märsindä, 21 avgustta isä Törkiäneñ öçençe zur şähäre İzmirda bombalar şartlap baytaq siwil, ğäskär häm politsiä xezmätkäre cäräxätlände. Anqara öçen yuğarı tökersäñ mıyıq, asqa tökersäñ saqal kebek çarasızlıq xökem sörä.
Bu şartlarda Kavkazda niçek itep stabillek urnaştıru mömkin bulsın di. Şuña qaramastan, premyer Erdoğan, Xuca Nasretdin äytmeşli “min çüprä salğan kül, qatıqqa äwerelsä naçar bulırmı”, digändäy tırışa.
Bu Törkiäneñ iqtisatına bäyle bulğaç, premyer Erdoğan Kavkaz illärendä totrıqlılıq häm xezmättäşlek buldıru öçen urtaq platforma oyıştıru täqdimen kertte. Şuşı häm başqa maqsatlarda ul uzğan atnada Mäskäwgä säfär qıldı. Biredä dä prezident Medvedev häm xezmättäşe Putin belän oçraşıp küreşte. Annarı ul 20 avgustta Bakuğa barıp, prezident İlham Aliev belän küreşte. Gruziä mondıy ber platforma tözügä riza kebek. Ämma Ärmänstannı künderü çeterekle mäs'älä.
Ärmänstan belän Törkiä arasında asılda räsmi mönäsäbätlär urnaşmağan. Soñğı aylarda qayber räsmi bulmağan yaqınlaşu adımnarı atlatıldı. Premyer Erdoğan sentyaber ayında N'yu-Yorkta uzdırılaçaq BMO qurqınıçsızlıq şurası utırışı waqıtında ärmän xezmättäşe belän küreşäçäk dip kötelä. Asılda Erdoğannı berkem dä turıdan-turı kire qaqmadı. Ämma Kavkazlarda totrıqlılıq häm xezmättäşlek buldıru platforması çınbarlıqta ğämälgä aşa alamı digän soraw tua.
Rusiä Abxaziä belän Kön'yak Osetiäneñ bäysezlek taläplären qabul itäçäk buluğa oxşıy. Ä Gruziä isä monı üzeneñ territorial' bötenlegenä bäyle dip bäyäliäçäk häm bügenge köndä Rusiä belän Gruziä ber-berenä doşman. Tege yaqtan Äzerbaycannıñ territoriäse Ärmänstan tarafınnan basıp alınğan ide. Şuşı cirlektäge Tawlıq Qarabağtağı ärmännär dä bäysezleklären iğlan ittelär. Östäwenä Äzerbaycandağı azçılıq lezgin, tat, talışlarda rizasızlıq üsä.
Törkiä belän Ärmänstan arasında da Törkiäneñ genotsidta gäyeplänüe, tufraq taläpläre kebek törle problemalar bar. Monnan tış Yırevan belän Tiflis arasında Gruziädäge ärmännär buyınça da nizağ bar. Qısqası, Kön'yak Kavkaz illäreneñ üzara häm kürşeläre belän baytaq çişelmägän problemaları bar. Tön'yak Qafqazdağı törle etnik törkemnär turında äytep torası da yuq.
Tege yaqtan Rusiä belän AQŞ arasında arta başlağan kierenkelek Törkiä belän AQŞ häm Törkiä - Rusiä mönäsäbätlärenä nindi yoğıntı yasayaçağın faraz itü dä qıyın. Ütkän atnada İran prezidentı Äxmädi Näcat İstanbulğa räsmi säfär belän kilde. Törkiä tabiği ğaz buyınça İran belän kileşü tözergä cıyına, Vaşington moña qarşı. Bu atnada Törkiä AQŞ-qa Gruziägä keşeçelek yärdäme maqsatı belän ike amerikan häm ber ispan köymäseneñ buğazlar aşa uzuına röxsät birde.
Rusiä monı telämäsä dä Törkiä bit NATO äğzası. Anqara inde üzendäge separatist kördlärgä qarap Gruziäneme, yäki iñ zur säwdä partnerı häm rayonnıñ iñ köçle ile Rusiäne yaqlasınmı? Bu atnada başta Märsindä, 21 avgustta isä Törkiäneñ öçençe zur şähäre İzmirda bombalar şartlap baytaq siwil, ğäskär häm politsiä xezmätkäre cäräxätlände. Anqara öçen yuğarı tökersäñ mıyıq, asqa tökersäñ saqal kebek çarasızlıq xökem sörä.
Bu şartlarda Kavkazda niçek itep stabillek urnaştıru mömkin bulsın di. Şuña qaramastan, premyer Erdoğan, Xuca Nasretdin äytmeşli “min çüprä salğan kül, qatıqqa äwerelsä naçar bulırmı”, digändäy tırışa.
