Tatarstan milli kitapxanäsendä Larisa Usmanovanıñ Yaponiadä eşläp häm öyränep yazğan fänni kitabı täqdim itelde.
“Tönyaq-Könçığış Aziädäge törki-tatar diasporası. 1898 häm yegermençe ğasır urtasına qädär bulğan çordağı tarixi häm ictimağıy wäzğıyattä fikerlär söreşe buyınça”, - dip tatarça tärcemä itep bulğan ingliz telle kitap ul. İnglizçäse: "The Turk-Tatar Diaspora in Northeast Asia (Transformation of Consciousness: A Historical and Sociological Account Between 1898 and the 1950s".
Kitap tışlığına Ğayaz İsxaqıydan qalğan İdel-Ural ştatı tamğası yasalğan. Bu kitapnı Tatarstandağı fän keşeläre häm cämäğätçelek tarafınnan kiräkle, waqıtlı eş dip bäyälände.
Yaponia dä, dönya öçen dä ber fänni sensasia
Japan/Tatarstan -- Tatar diaspora in Japan, Ğabderräşit İbrahim and Qorban Ğali with members of the Japanese Army, Foreign Ministry, Kokuryukai (Black Dragons) in Tokyo. Reproduced with kind permission of Müge Isker Özbalkan, undatedŞul uq waqıtta kitapnı bastırğan Yaponiadäge Simane töbäge universitetı rektorı Sigeaqi Uno da bu kitap turında: “Yaponia dä, dönya öçen dä ber fänni sensasia bulır dip ömetlänäm”, - dip yazğan. Bu fänni çığanaq Yaponia, Korea, Mançuryadä yäşägän tatarlarğa bäyle çığanaqlar, dokumentlarnı öyränep yazılğan.
Qazan tamojnyası kitapnı çığarmıy da, kertmi dä
Yış qına Rusiäneñ iñ yaxşı "eşläwçe" kizü, Rusiä iminlegen saqlawçı xezmätläre Qazanda ikän dip söylilär. Başqa qapqalar, tamojnyalar - Mäskäw, Novosibirsk aşa çit ilgä yörep qarağannar da Qazannıqın yış qına "maqtıy". Bu yulı da iskärmä bulmağan. Yaponia tatarları turındağı yaponnar aqçasına bastırğan kitaplarnı dusları yäki kitapxanälär öçen Qazanğa Larisa Usmanova alıp qayta alğan. Tik autorğa alarnı Qazan tamojnyasınnan eurolar tüläp üzenä satıp alırğa turı kilgän. Bu turıda Usmanova aptırap "Azatlıq" xäbärçesenä söyläde.
Larisa Usmanova Törkiä, Amerikada yäşäwçe tatarlar da kitapnı yazarğa fiker, belem belän yärdäm itte, dip söyläde. Alarnıñ äti-äniläre, äbi-babaları bit Yaponiadä bulğan törki belemnär mäktäben açuğa da säbäpçe bulğan. Tatarlar belän bergä bu yaqqa islam dine dä kilgän. Usmanova maxsus monı öyräner öçen Yaponiadäge Simane töbäge universitetında doktorlıq eşenä alınğan. Anda tatarlar belän dus bulğan Xotori Siro atlı tel ğälime balaları tapşırğan şaqtıy bay arxiv ta tabılğan. - Äytik ğäräp xärefle “Milli bayraq” gazetası tuplanması. Bu gazeta tuplanmasın uquda Larisa Usmanovağa Tatarstan milli kitapxanäse xezmätkärläre dä yärdäm itkän.
İsxaqıy - milli yulbaşçı bulğan
Siräk kitaplar häm borınğı qülyäzmalar bülege mödire Ayrat Zahidullin aña yärdäm itkän. Ul “Milli Bayraq” gazetasın “millätçe” dip atıy. Anda Ğayaz İsxaqıy da yış çığış yasağan. “Qıtay, Yaponia, Korea, Mançjuriadä yäşäwçe tatarlarğa kilgändä, alar 1920-1945 yıllarda Ğayaz İsxaqıy qulı astında baytaq eşlär başqarğan. İsxaqıy alar öçen milli yulbaşçı itep qabul itelgän. Ä “Milli Bayraq” gazetasın çığaruda isä danlıqlı törkiäle ğälim Nadir Däwlätneñ änise yärdäm itkän. Alar bik dus häm aktiv eşlägännär”, - di ul. Ayrat Zahidullin Qazandağı kitapxanädä dä berniçä nösxä “Milli Bayraq” gazetası bululın äytä. Anı Amerikadan ğälimä Ayşä Rorlix kitergän bulğan.
Tağın ike lider bulğan äle
Şul uq waqıtta Larisa Usmanova, bu yaq tatarlarında fiker häm ideyä qarşılığı buluın da raslıy. Äytik kitabındağı yulbaşçılar turındağı bülektä ul Ğabderräşit İbrahim, Ğabdelxay Qorbanğäliev, Ğayaz İsxaqi fikerläre täsire turında yaza.
Äytik, bilgele islam taratuçı Ğabderräşit İbrahimov, Rusiädä möselmannar moxtariaten qoru turında xıyallanğan, tik sovetlardan qaçqan tatarlardan zur yaqlaw ala almağan.
Japan/Tatarstan -- Tokio mosque built by Tatar diaspora in Japan, undatedİkençe ber lider, urıslarnıñ aq armiase wäkile bulğan Ğabdelxay Qorbanğälievneñ ulı belän dä Larisa Usmanova oçraşırğa ölgergän. Qorbanğäliev öçençe yulbaşçı bulğan, ul Yaponia başqalası Tokioda mäxällä qora alğan. Qädimi keşe bulsa da, ul da tatar-başqort öçen däwlät qoru turında xıyallanğan. Cäditçe Ğayaz İsxaqi isä biredä soñaraq kilgän, ul da milli däwlät turında uylağan. Alar öçese dä Yaponianeñ islam säyäsäte qısalarında bu däwlät belän xezmättäşlek itkännär. Usmanova änä şunı yapon telendäge dokumentlarnı uqıp ta raslağan.
Alar “törki-tatar” dip atalğan
Şulay itterep kitap Tönyaq-Könçığış Aziädäge tatarlar tarixın möxäcirlek yulları, bulğan milli oyışmaları, mäxälläläre aşa añlatqan. Äytik, İsxaqıy fikerlärenä tayanıp utızınçı yıllarda oyışqan “Märkäz” atlı oyışmağa 27 mäxällä kergän bulğan. Alarda yäşlär yäki xatın-qızlar komissialäre dä eşlägän, mäktäpläre dä bulğan. Ğömümän Qoba, Nağoya, Xarbin, Seul, Tokio kebek şähärlärdä asılı “penza”lı bulğan millättäşlär mäçetlär qorıp ta tarixqa kergän. Annarı alarnıñ küpçelege Törkiägä küçengän. Alar üzlären “törki-tatar” dip atağan.
Tatar-başqortnı añlaw kiräk
“Sakura” atlı tatar-yapon duslıq oyışması citäkçese Asiä Sadıyqova.
Larisa Usmanova un yıl çaması elek “Sakura” atlı tatar-yapon duslıq oyışmasında eşlägän. Şul oyışma citäkçese Asiä Sadıyqova: “Ul başta yapon telen öyräner öçen kitte. Annarı andağı tatarları turında öyränü eşendä üzenä fänni yul taptı”, - dip iskä ala.
Sadıyqova Usmanova kitabı kiräk waqıtta çıqtı, di. “Rusidä säyäsät üzgärä torğan çor. Urıs säyäsätçeläre añlarğa tieş. Waq xalıqlarnıñ da milläten, mäktäben, mädäniäten saqlarğa xaqı bar. Menä Yaponia şunı añlağan, yärdäm itkän häm itä bit. Çönki alar üzlären dä yarata belä. Urıslar da başqalarnı, tatar-başqortnı añlap, alarğa yärdäm itep kenä alar uñışqa ireşä ala”, - di ul.
“Tönyaq-Könçığış Aziädäge törki-tatar diasporası. 1898 häm yegermençe ğasır urtasına qädär bulğan çordağı tarixi häm ictimağıy wäzğıyattä fikerlär söreşe buyınça”, - dip tatarça tärcemä itep bulğan ingliz telle kitap ul. İnglizçäse: "The Turk-Tatar Diaspora in Northeast Asia (Transformation of Consciousness: A Historical and Sociological Account Between 1898 and the 1950s".
Kitap tışlığına Ğayaz İsxaqıydan qalğan İdel-Ural ştatı tamğası yasalğan. Bu kitapnı Tatarstandağı fän keşeläre häm cämäğätçelek tarafınnan kiräkle, waqıtlı eş dip bäyälände.
Yaponia dä, dönya öçen dä ber fänni sensasia
Qazan tamojnyası kitapnı çığarmıy da, kertmi dä
Yış qına Rusiäneñ iñ yaxşı "eşläwçe" kizü, Rusiä iminlegen saqlawçı xezmätläre Qazanda ikän dip söylilär. Başqa qapqalar, tamojnyalar - Mäskäw, Novosibirsk aşa çit ilgä yörep qarağannar da Qazannıqın yış qına "maqtıy". Bu yulı da iskärmä bulmağan. Yaponia tatarları turındağı yaponnar aqçasına bastırğan kitaplarnı dusları yäki kitapxanälär öçen Qazanğa Larisa Usmanova alıp qayta alğan. Tik autorğa alarnı Qazan tamojnyasınnan eurolar tüläp üzenä satıp alırğa turı kilgän. Bu turıda Usmanova aptırap "Azatlıq" xäbärçesenä söyläde.
Larisa Usmanova Törkiä, Amerikada yäşäwçe tatarlar da kitapnı yazarğa fiker, belem belän yärdäm itte, dip söyläde. Alarnıñ äti-äniläre, äbi-babaları bit Yaponiadä bulğan törki belemnär mäktäben açuğa da säbäpçe bulğan. Tatarlar belän bergä bu yaqqa islam dine dä kilgän. Usmanova maxsus monı öyräner öçen Yaponiadäge Simane töbäge universitetında doktorlıq eşenä alınğan. Anda tatarlar belän dus bulğan Xotori Siro atlı tel ğälime balaları tapşırğan şaqtıy bay arxiv ta tabılğan. - Äytik ğäräp xärefle “Milli bayraq” gazetası tuplanması. Bu gazeta tuplanmasın uquda Larisa Usmanovağa Tatarstan milli kitapxanäse xezmätkärläre dä yärdäm itkän.
İsxaqıy - milli yulbaşçı bulğan
Siräk kitaplar häm borınğı qülyäzmalar bülege mödire Ayrat Zahidullin aña yärdäm itkän. Ul “Milli Bayraq” gazetasın “millätçe” dip atıy. Anda Ğayaz İsxaqıy da yış çığış yasağan. “Qıtay, Yaponia, Korea, Mançjuriadä yäşäwçe tatarlarğa kilgändä, alar 1920-1945 yıllarda Ğayaz İsxaqıy qulı astında baytaq eşlär başqarğan. İsxaqıy alar öçen milli yulbaşçı itep qabul itelgän. Ä “Milli Bayraq” gazetasın çığaruda isä danlıqlı törkiäle ğälim Nadir Däwlätneñ änise yärdäm itkän. Alar bik dus häm aktiv eşlägännär”, - di ul. Ayrat Zahidullin Qazandağı kitapxanädä dä berniçä nösxä “Milli Bayraq” gazetası bululın äytä. Anı Amerikadan ğälimä Ayşä Rorlix kitergän bulğan.
Tağın ike lider bulğan äle
Şul uq waqıtta Larisa Usmanova, bu yaq tatarlarında fiker häm ideyä qarşılığı buluın da raslıy. Äytik kitabındağı yulbaşçılar turındağı bülektä ul Ğabderräşit İbrahim, Ğabdelxay Qorbanğäliev, Ğayaz İsxaqi fikerläre täsire turında yaza.
Äytik, bilgele islam taratuçı Ğabderräşit İbrahimov, Rusiädä möselmannar moxtariaten qoru turında xıyallanğan, tik sovetlardan qaçqan tatarlardan zur yaqlaw ala almağan.
Alar “törki-tatar” dip atalğan
Şulay itterep kitap Tönyaq-Könçığış Aziädäge tatarlar tarixın möxäcirlek yulları, bulğan milli oyışmaları, mäxälläläre aşa añlatqan. Äytik, İsxaqıy fikerlärenä tayanıp utızınçı yıllarda oyışqan “Märkäz” atlı oyışmağa 27 mäxällä kergän bulğan. Alarda yäşlär yäki xatın-qızlar komissialäre dä eşlägän, mäktäpläre dä bulğan. Ğömümän Qoba, Nağoya, Xarbin, Seul, Tokio kebek şähärlärdä asılı “penza”lı bulğan millättäşlär mäçetlär qorıp ta tarixqa kergän. Annarı alarnıñ küpçelege Törkiägä küçengän. Alar üzlären “törki-tatar” dip atağan.
Tatar-başqortnı añlaw kiräk
Sadıyqova Usmanova kitabı kiräk waqıtta çıqtı, di. “Rusidä säyäsät üzgärä torğan çor. Urıs säyäsätçeläre añlarğa tieş. Waq xalıqlarnıñ da milläten, mäktäben, mädäniäten saqlarğa xaqı bar. Menä Yaponia şunı añlağan, yärdäm itkän häm itä bit. Çönki alar üzlären dä yarata belä. Urıslar da başqalarnı, tatar-başqortnı añlap, alarğa yärdäm itep kenä alar uñışqa ireşä ala”, - di ul.
