Tatarstanda meñärlägän mäçetlär bar dip yış söylilär. Monı tertkäläp tä äytälär, yänäse möselmannarnı ğına üsterälär dip. Maqtanğalap ta quyalar. Mömkinleklär bar dip. Ser tügel, mäçetlär sanı küp bulunıñ säbäpläre şaqtıy. Häm iñ berençese älbättä, mäçet tözüneñ başqa ğibädät yortları tözügä qarağanda ciñelräk buluı. Mäsälän, qazanda, bağın ber mäçet ayaqqa basıp kilä. Äl-İslax dip atalağan bu mäxällä yortı Qazannıñ Mäskäw bazarı yanındağı elekkege kotel'nyada urnaşqan. Läkin, kotelnıynı mäçet itep üzgärtü ciñel genä barmıy. Mäsälän bu könnärdä mäçetkä teräp ük çüp sawıtları urnaştırır öçen poçmaq tözelep yata. Mäxällä wäkilläre çañ qağa.
“Äl-ixlas” mäxälläse 2004 yılnıñ aprel ayında däwlät orğannarı tarafınnan räsmi terkälä. Berük waqıtta Qazan şähäreneñ Dekabristlar uramında, Mäskäw bazarınnan yıraq tügel, elekkege, iske kotel'nyanı mäçet itep üzgärtep qorular başlıylar. Eş şunda ki, mäxällä oyıştıru, yäğni cämğiät tözü üze ber närsä bulıp sanala, ä mäçet töze bötenläy ikençe eş. Äl-İslax mäçeten dä, mäxälläsen dä oyıştırıp yörüçese Mirğazıän xäzrät Salavatov berençe başlap yörgän könnären bolay surätli:
Minem 2000 yılda xatınım ülde. Şunıñ cidese irtägä bulası digän könne, min töş küräm. Töştä ber tawış gel: “Qabatla, 111 digän sannı!” di. Min qabatlıym. İrtän torğaç ta qabatlıym. Annan soñ, açtım Qor’änne, annan qarıym 11 süräne, başqa kitaplardan qarıym. Berni añlamıym. Möräcäğät ittem başqa xäzrätkä. Ul äytä, sin üzen torğan uram buylap bar äle di. Kittem. Baram, 109 yort, 110 yort, 112 häm başqalar. Ä 111 yort yuq. Cirle xalıq andıy yort yuq di. Qarasam. Cimerek bina tora. 111 yort şul bulıp çıqtı. Torbası manara bulırlıq. Üze xäräbä xälendä. Menä şunda şunı mäçet itep üzgärtergä kiräk digän fikergä kildemMirğazıän xäzrätneñ şundıy ber töşennän başlanğan mäçet tözü eşläre tiz genä ğämälgä aşmıy. Şaqtıy waqıttan soñ ğına, 2004 yılda ğına, törle dairä, oyışmalar balansınnan erele waqlı çinovnik-türälärneñ busağasın distälägän tapqır taptağaç qına mäxällä qaramağına küçerelä bu bina. Alar şuşı taşlandıq, tübäsez binanıñ ber bülmäsen remontlap namazlar uqıy başlıylar. Eş şunda ki, Qazannıñ Mäskäw rayonın da namaz uqırlıq mäçetlär yuq. Moña qädär dä dindar möselmannar ber yortnıñ idän astında cıyılıp namaz uqıy torğan bulğannar. Läkin bötenese dä caylı ğına barmıy. Mäxällä qaramağına birelgän binağa başqalar da küz atıp yörgän ikän. Şuşı uq cirdä maşinalar quyu urını da urnaşqan. Şunnan tartqalaş kitä. Mäçet ähelläre, törle räsmi ısullar belän maşina quyu urını räsmi eşlämi, bu kemnärneñder kesäsenä aqça ağızu urını ğına bulıp torğanlığın raslıylar. Xäzrät häm mäçet ähelläre şularnı raslap, distälägän käğäzlär kürsätälär. Kotel'nya binasında mäçet bulaçaq digän süzlär işetelgäç ük, basıp torğan yarım cimerek binanıñ ber diwarı, kirpeç diwar yuqqa çığa. Xoquq saqlaw orğannarı cimerelde dip baralar. Mäxällä äğzası Räüf İbrahimov söyli:
Xoquq saqlaw orğannarı bezgä, diwarlar iskelektän cimerelgän dip añlattılar. Bez isä, ä kirpeçläre qaya soñ alaysa dip sorıybız. Cawap yuq. Menä şuşı avtostoyanka totuçılar, bu binada avtomoyka yasarğa teläwçelär şulay itep sütä başlağannar ide. Mäxällä äğzası Räüf İbrahimov Qazan xakimiäte, bigräk tä Qazannıñ Mäskäw rayonı başlığı Güzäliä Minkina bezne tınıçlandırsa da, anıñ administratsiäse mäxällägä qarşı eşli di. Korrupsiä süzen dä şuña kürä saq qına qullana.
Niçek kenä bulmasın, avtostoyanka, yäğni 20-30 maşina quyarlıq urın, mäçet cirendä qala birä.
Läkin, bolar östenä bu könnärdä tağın ber baş bäläse kilep çıqqan. Mäçet itep üzgärtelep kilengän kotel'nya binası yanında uq çüp sawıtları urnaşqan. Yaqın tirädäge 6-7 yortta yäşäwçelär mäçet diwarlarına terätep quyılğan çüp sawıtlarına çüp taşlıylar. Räsmi organnar, şul isäptän, sanipenadzor da, çüp sawıtların başqa urınğa küçerergä qarar birä. Läkin, Mäskäw rayonı xakimiäte, başqa urınğa çüp sawıtların urnaştırası urınğa, mäçetneñ täräzäläre qarap torğan diwarnı tışqı yaqtan kirpeç belän qaplarğa cıyına. Bu xäbär äzerlängändä kirpeçtän diwarlar tözü eşe bara ide. Küz aldına kiteregez, mäçetkä , binağa kerä torğan işek yanında tağın ber qapqa. Monısı çüp taşlaw urını.
Äl-ixlas mäxälläse äğzası Älfiä Äbrarova söyli:
İrtän eşkä çıqsam mäçet diwarına teräp, kirpeç sala başlağannar. Çüp sawıtların urnaştırırğa urın äzerlilär. Beleşä torğaç, bu eşkä zakaznı Mäskäw rayonı administratsiäse başlığı urınbasarı Kulyaşev. Bezneñ yanğa kilep häm äytä, bez çigenmibez. Niçek xäl ittek bez, şulay bulaçaq, di. Mäxällä äğzaları qullarına törle dokumentlar totıp çüp sawıtları mäçet yanında bulırğa tieş tügellegen raslıylar. Hiç yuğında konteynerlar quyılğan çüp urınına işek mäçetneke belän yänäşä bulmasın inde, başqa yaqtan yasasınnar dip tä belderälär.
Menä şundıy ğazaplar belän bar Äl-ixlas mäxälläseneñ mäçeten buldıru.
Ä cirle xalıqnı başta mäçet tözeleşenä qarşı kütärep tä mataşqannar. Maşinalar quyu urınınnan kergän tabışnı ıçqındırırğa telämäwçelär tirä yaqta yäşäwçelärdän imzalar cıyğannar. Läkin bu imzalardan cirle xalıq baş tarta. Taşlanğan , xäräbälär xälendä yatqan kotel'nya binası ädäm-rätle töskä kerä başladı dilär alar
Аудіо
Mäxällä imamınnan maşina quyu urını qala birä, mäçetkä teräp çüp sawıtların quyu urını äzerlilär, ni eşlärgä cıyınasız digän sorawıma ul, bez barı tik xoquqi yullar belän eş itäçäkbez dip belderde. Prokuraturağa möräcäğät itäçäkbez dip quşıldılar başqa möselmannar.
Qazan şähäreneñ Mäskäw rayonı xakimiäte belän mäxällä arasındağı bu gawga ni belän betär, küzätep barırbız
Räfis Cämdixan
