Küptän tügel Sverdlov ölkäseneñ Krasnoufim qalasında bu töbäktä yäşäwçe tatar xalqı öçen bik ähämiätle waqiğa bulıp ütte. Tatarstan Respublikası mädäniät ministrlığı, Tatarstan däwläteneñ tatar fol'klorı üzäge, Bötendönya tatar kongressı başqarma komitetı Sverdlov ölkäse fol'klor yortı belän berlektä biredä “Sverdlov ölkäse tatarlarınıñ fol'klor mirası üzençälekläre” dip atalğan fänni-ğamäli konferensiä uzdırdılar. Konferensiädä Qazan däwlät universitetı professorı, filologiä fännäre doktorı Färit Yosıpov, Rossiä gumanitar akademiäse akademigı, filologiä fännäre doktorı, professor Marsel' Bakirov kebek ataqlı tel ğalimnäre qatnaşu bu çaranıñ ğilmi däräcäsen bermä-ber kütärep cibärde.
Mondıy zur çaranıñ näq menä Krasnoufim qalasında uzdırıluı oçraqlı xäl tügel. Tatar fol'klorı däwlät üzäge direktorı, filologiä fännäre kandidatı Fänzilä Cäwhärova äytüençä, üzäkneñ ğilmi sovetı inde küptän Krasnoufim tatarları fol'klorı üzençälekläre belän qızıqsına. Uzğan ğasırnıñ 60нчы yıllarınnan başlap bu yaqlarda fol'klor ekspeditsiäläre yış bulğan.
Kürenekle ğalim Färit ağa Yosıpov Ural tatarlarınıñ tarixın, tel üzençäleklären küp yıllardan birle bik centekläp öyrängän keşe. –“Ural tatarları – Qazan tatarlarınıñ ber öleşe, - di ul, - elek-elektän ük Qazan tatarlarınıñ tuğan cire, tuğan tufrağı bulıp Urta İdel buyları häm Ural itäkläre sanalğan. Xätta rus ğalimnäre dä Ural ciren borınğı Bolğar däwläteneñ könçığış çikläre dip sanıylar. Şuña kürä Ural tatarların Qazan xanlığı tarqalğannan soñ küçep kilüçelär itep sanaw döres tügel. Alar – bezneñ borınğı babalarıbız. Ural tatarları üzläreneñ tuğan tufrağında, üz cirlärendä ğömer itälär”.
Sverdlov ölkäsendä törle yıllarda oyıştırılğan ekspeditsiä materiallarına nigezlänep, küp yıllar buyı öyränü näticälären bergä tuplap, Färit Yosıpov “Krasnoufim tatarları” digän ğilmi xezmättän torğan kitap bastırğan. Kitapta Ural tatarlarınıñ ber öleşe bulğan krasnoufim tatarlarınıñ tarixı, tel üzençälekläre, xalıq awız icatı turında tulı itep bik qızıqlı mäğlümatlar birelä. Bu tatarlarnıñ kilep çığışı bay tarixi ädäbiätqa häm arxiv çığanaqlarına tayanıp añlatıla. Färit ağa konferensiädä qatnaşuçı härber keşegä üzeneñ şuşı eçtälege belän bik bay, fänni yaqtan zur qimmätkä iä bulğan kitabın büläk itep alıp kilgän.
Konferensiä barışında Sverdlov ölkäse tatar awıllarınnan häm şähärlärdän cıyılğan mädäniät häm mäğärif xezmätkärläre, tatar milli oyışmaları wäkilläre häm başqa tatar cämäğätçelege öçen bik faydalı häm qızıqlı mäğlümatlar yañğıradı. Köndälek tormışta bik iğtibar itelep citmägän närsälärgä bötenläy başqa küzlektän qararlıq buldı.
Qazan qunağı, tatar fol'klorı däwlät üzäge direktorı, filologiä fännäre kandidatı Fänzilä xanım Cäwhärova Ural tatarları tormışınnan alğan tä'sirlere turında bik qızıqlı närsälär söyläde. “Bik ğäcäyep paradoksal' äyber kilep çığa, - di ul, - Qazannan yırağraq kitkän sayın xalıqnıñ mädäni mirası tiränräk, nığraq saqlanğan. Gärçä alarnıñ tuğan telne öyränü mömkinçelekläre çikleräk bulsa da. Minem uylawımça, çittä yäşäwçe tatarlar berläşebräk yäşilärder, alarnıñ immunitetı köçleräkter axrı. Bezneñ Qazan artında yäşäwçe äbilärne säxnägä mengerüe bik awır. Ä biredä äbilär säxnädä genä tügel, köndälek tormışta da xalıq mirasın çağıldırıp, üzläreneñ tatar ikänleklären kürsätü, belderü çaraların tabıp yäşilär. Bu yaqlarnıñ iñ matur üzençälege şunda. Şuşı maturlıqnı börtekläp saqlap, yäşlärebezgä tükmi-çäçmi citkeräse ide”.
Fänzilä xanımnıñ Uralğa ikençe tapqır kilüe. Uzğan cäydä Tübän Sırğa rayonı awıllarında fol'klor ekspeditsiäsendä bulıp qaytqan çaqta üzäk öçen bik qızıqlı häm faydalı materiallar cıyarğa turı kilgän. Ğalimnär fikerençä, Ural tatarlarınıñ mädäni mirası – berniçä etnik törkemnär qatnaşında barlıqqa kilgän subkul'tura, börtekläp saqlıy torğan xäzinä. Alar biredäge tuy yolalarında, bäbi tabuçı änilärne xörmätläw, yaña tuğan sabıy bulğan yortlarğa qarata ayırım mönäsäbät kebek yolalarda, cirle äytemnärdä, häm köndälek tormışnıñ başqa yaqlarında çağıla.
Ğomumän, tatar fol'klorı üzäge törle ekspeditsiälär waqıtında cıyılğan xezmätlärne bik zur tabış dip atıy. Ul tabışlarnı saqlaw, şul uq töbäklärdä yäşäwçe xalıqqa citkerü öçen törle töbäk fol'klor üzençäleklärenä bağışlanğan fänni-ğamäli konferensiälärne şul cirleklärdä uzdırunı qulay kürälär. Konferensiägä töbäklärneñ däwlät orğannarı wäkilläre, räsmi oyışmalar çaqırtıla. Alar aldında xalıqnıñ mädäni mirasın saqlaw mä’säläse bik citdi räweştä kütärelä.
Krasnoufim qalasında uzdırılğan konferensiädä qatnaşuçılar arasında Tatarstannıñ Uraldağı daimi wäkile Rawil' Bikbov, anıñ urınbasarı Xäydär Gıyl'fanov häm Sverdlov ölkäse fol'klor yortı direktorı Andrey Bobrixin da bar ide. Plenar utırış waqıtında bik eçmälekle häm qızıqlı çığışlar yasaldı. Utırıştan soñ qatnaşuçılar ike törle seksiädä eş alıp bardılar. Fol'klor mirasın saqlaw häm torğızuda milli-mädäni oyışmalarnıñ role turındağı seksiädä kübräk milli oyışmalar wäkilläre häm mädäniät xezmätkärläre qatnaştı. İkençe seksiädä başlıça yäş buınnı tärbiäläwdä fol'klor mirasın qullanu, uqu-uqıtu mä’säläläre kütärelde. Annan soñ Sverdlov ölkäse fol'klor kollektivları qunaqlar aldında üzläreneñ çığışların kürsättelär. Qazan qunağı, Tatarstannıñ xalıq artistı Aydar Fäyzraxmanov alarnıñ çığışın qarağannan soñ, biredä yäşäwçe tatarlarnıñ milli kiem üzençäleklärenä, biyu ürnäklärenä bik zur iğtibar birde, belgeçlär yärdämendä alarnı öyränep, Ural tatarları biyuen säxnägä quyaçağın belderde.
Ural tatarlarınıñ fol'klor üzençäleklärenä bağışlanğan fänni-ğamäli konferensiä Gabdulla Tuqay isemendäge Tatar däwlät filarmoniäseneñ fol'klor ansamble konsertı belän tämamlandı. Qatnaşuçılar küñel xäzinälären tağın da bayıtıp, bik olı tä'sirlär belän taralıştılar.
Fäwiä Safiullina. Yekaterinburg.
