Уэлс телендә (на валлийском языке) 700 меңләп кеше (человек) сөйләшә (разговаривает). Бүгенге көндә (на сегодняшний день) ул иң актив кулланылган (используемый) кельт теле булып санала (считается). Гасырлар дәвамында (веками) басымга (давлению) дучар булган (будучи подвергнутым) килеш, бүгенге көндә уэлс теле үсеш кичерә (переживает рост), уэлс халкы исә тел хокукларын (языковые права) актив яклый (защищает).

Әлеге телнең уңыш сере (секрет успеха) нәрсәдә (в чем)? Халык үз телен ни рәвешле (каким образом) саклый, үстерә (сохраняет, развивает)? Болар хакында (об этом) Лейпцигта Европаның азчылык телләр институты (институт языковых меньшинств Европы) хезмәткәре (сотрудник), социолингвист, азчылык телләр белгече Елизавета Вальтер белән сөйләштек (поговорили).

— Уэлс теле тарихына (история) күз салсак (посмотрев), аның таралган чорын (период распространения) тасвирлагызчы (опишите)? Телгә басым (давление на язык) кайчан һәм ничек булган?

— Уэлс теленең кулланылышы кимүе (сокращение использования) норманнар һөҗүме (нападение) чорында башланган (началось). Соңрак моңа инглиз теленең өстенлек итүе (доминирование английского языка) дә кушылган (прибавилось). XIII гасырда Уэлсның соңгы шаһзадәсе (последний принц) Лливелин ап Грифид үтерелгән булган (был убит), балалары әсир төшкән (дети взяты в плен), нәтиҗәдә Уэлсның зыялылары (знать) Лондонга күченгән, инглиз теленә күчкән (перешла на английский). 1536 елда исә телгә басым иң көчле дәрәҗәгә җиткән (дошло до самого сильного уровня), шул елда Уэлс тулысынча (полностью) Британия дәүләтенә кертелгән (был присоединен).

Телгә басым көчәйгән (усилился), ул күпчелек кулланылыш өлкәләреннән (из большинства сфер влияния) кысрыклап чыгарылган (был вытеснен). Уэлс телендә сөйләшү оят хәлгә әйләнгән (превратилось в постыдное дело). Мәктәпләрдә балаларга (детям в школах) уэлсча сөйләшү тыелган булган (было запрещено разговаривать на валлийском), уэлс телендә берәр сүз әйткән балага (на ребенка, который сказал одно слово) хәтта "хурлык тактасын" (дощечка позора) элгән булганнар (вешали).

—​ XX гасыр уртасында (в середине) нәрсә булган (что случилось)? Хәл яхшы якка (в лучшую сторону ситуация) ничек үзгәргән (как изменилась)?

— Уэлс тел активизмы 1962 елда Cymdeithas yr iaith Cymraeg (Уэлс теле җәмгыяте) дип аталган оешма оешудан башлаган (началась с основания организации). Әлеге оешма кешеләрне тел хокуклары өчен көрәшкә (на борьбу за языковые права) өнди башлаган (начали призывать), протест чараларын оештыра башлаган (начали организовывать). Җәмгыять (общество) шәһәр-авыл атамаларының (названия) ике телдә дә язылуы (написание на двух языках), ике телдә элмә такталары (вывески), күрсәткечләрнең (указатели) булуын таләп иткән (требовали). Ул вакытка кадәр (до этого времени) уэлс телен күрү-ишетү кыен иде (сложно было увидеть-услышать), туры тыюлар булмаса да (не было прямых запретов), җәмгыять урыннарында уэлс телендә сөйләшү гадәте булмаган (но и не было принято).

1970-1980 елларда уэлс телен яклап (в защиту) оештырылган протестта катнашучыларны (участников протестов), тел активистларын эзәрлекләгәннәр (преследовали), шактый кешене (многих людей) төрмәләргә утыртканнар (посадили в тюрьмы), телне яклап төрмәдә берничә ел утырган кешеләр дә булган (были люди, которые сидели несколько лет). Шунысы мөһим (важно), әйтик ирландларның тел протестларында экстремистик билгеләр булса, уэлс халкы һәрвакыт (всегда) тыныч протестлар (мирные протесты) оештырган, беркайчан да көч кулланмаган (никогда не использовали силу). Протест чараларында җырлар җырлаганнар (пели песни), шигырьләр укыганнар (читали стихи), бу күренеш (явление) "мәдәни протест" (культурный протест) дип аталган (назывался).

—​ Уэлс теленә рәсми тел дәрәҗәсе (статус официального языка) кайчан бирелгән? Бу нинди үзгәрешләргә китергән (к каким изменениям привело)?

— Телнең урамда куллануын (использование языка на улице) һәрвакыт җирле активистлар кайгырткан (занимались местные активисты), уэлс теленә рәсми тел статусы нибары 2011 елда гына бирелде. Аңарчы (до этого) активистларда юридик хокуклар булмаган (не было юридических прав), алар төрле юллар белән эш иткән (действовали разными путями). Мәсәлән, берәр кибеттә уэлс телендә хезмәт күрсәтмәсәләр (если не обслужат), аңа бойкот белдергәннәр (объявили), аңа каршы хәтта плакат тотып басып торганнар.

Бүгенге көндә Уэлсның үз фиркасе (партия) бар, ул Plaid Cymru дип атала. Әлеге фирка телне үстерүдән тыш (кроме развития языка) төп максат булып Уэлсның бәйсезлеген (независимость) игълан итүне саный. Фирка халыкара оешмаларда (международные организации) да актив, Европа парламентында да актив катнаша.

Тагын бер мөһим нәрсә: 2011 елда уэлс теленә рәсми тел статусы бирелгәч, бюджет өлкәсендә эшләүче барлык кешеләргә (всем людям, работающим в бюджетной сфере) аны өйрәнү мәҗбүри булды (было обязательным изучение), телне өйрәнеп чыгарга вакыт бирелде (давалось время на изучение). Мисал өчен, социаль хезмәтләр (соц.службы), табиблар (врачи), укытучылар (учителя) барысы да уэлс телендә күпмедер дәрәҗәдә (в какой-то степени) сөйләшә белергә тиеш (должны уметь разговаривать).

*****

Интересная новость? Прочитайте её полностью на сайте радио Азатлык.

Если вы хотите почитать литературные тексты, то в нашей рубрике "Читаем на татарском" можно найти тексты татарской и мировой литературы. Все тексты адаптированы для изучающих язык, к ним прилагаются аудио, перевод ключевых фраз и тест.

Не забывайте заглядывать на наш сайт, каждый день вы найдете что-то новое и интересное! Также подписывайтесь на наши соцсети: мы есть в Вконтакте, Telegram-е, Facebook-е и Instagram-е. ​

БУ ТЕМАГА:

Вокруг света: Испания