26 март көнне "Әлбәттә" онлайн-проекты "Коронавирус һәм татар фольклоры" темасына лекция оештырды (организовал). Танылган (известная) фольклорчы, филология фәннәре кандидаты Фәнзилә Җәүһәрова элек-электән килгән (издревле) төрле эпидемияләрнең татар халык иҗатында (в татарском народном творчестве), милли аңында (в национальном сознании) ничек чагылганы турында сөйләде (рассказала о том, как отражалось). Азатлык әлеге (из этой) лекциядән 5 кызыклы фикерне (интересных мыслей) аерып алды (выделил).
1. Татарда эпидемиягә каршы профилактика чаралары булган
(у татар были профилактические меры от эпидемий)
Татар халкы, башка милләтләр кебек үк (как и другие народы), үз тарихында (в своей истории) ваба-үләтләр (моры-эпидемии), төрле эпидемияләрне күп тапкыр кичергән (много раз перенес). Халык үзенең мәдәниятен (свою культуру) үзенчәлекле мантыйк белән корган (выстроил с особенной логикой), кайвакыт аңа сокланып куясын (порой этому восхищаешься). Беренче чиратта (в первую очередь), профилактика чаралары мәдәнияткә көчле кереп киткән (сильно проникли в культуру). Үләт булмасын өчен (чтобы не было эпидемии), малга ул тимәсен өчен (чтобы не коснулось скота) төрле чаралар (действия), им-томнар (заговоры), йолалар (обычаи) каралган. Беренче урында (на первом месте) чирне булдырмау торган (было не допустить болезни).
2. Яз һәм кояш чирләрне "җиңгән"
(Весна и солнце "побеждало" болезнь)
Халкыбыз чиргә мөнәсәбәтле (по отношению к болезни) язны (весну) гел үзенчәлекле кабул иткән (принимал). Ни өчен язны? (Почему весну?) Шушы ук хәзерге коронавируска бәйле карасак, еш кына (часто) төрле галимнәрнең (разные ученые) "вирус кояш нурына, ультрафиолетка каршы тора алмый" (вирус не может противостоять солнечному свету) дигән сүзләрен ишетәбез (слышим слова). Ягъни кояшның артуы (увеличение) — ул дөньяның чистартынуы (очищение мира), шул исәптән чирдән дә (в том числе, и от болезни).
Кояшның да, табигатьнең дә (и природе) күңелен күрергә кирәк (нужно угодить), дип санаганнар (считали). Ташу (половодье) башландымы (началось ли), чирләрне ташуга агызганнар (болезни "смывали" половодьем), аның өчен (для этого) су ияләренә корбан биргәннәр (приносили жертвы водным духам). Мәсәлән, бу теләкләр белән (с пожеланиями) салам-агачтан ясалган курчак яндыру (сжигание кукол, сделанных из соломы-дерева), яки яңа ут йоласы (или традиция "нового огня") гадәте булган.
3. Чир исемнәрен атамау гадәте бүген дә яши
(Привычка не называть названия болезней живет и сегодня)
Борынгы бабаларыбызда (у наших древних предков) "чирнең җаны бар" (у болезни есть дух), ул безнең белән бергә яши (он живет вместе с нами), аның белән шаярырга ярамый (с ним нельзя шутить) дигән ышанулар яшәп килә (жили верования). Шуннан чыгып (исходя из этого), әлеге чирнең исемен атарга ярамый (нельзя называть имя болезни), аның күңелен күрергә кирәк (нужно ей угодить) дигән аңлау да яши (было такое понимание). Шуңа бик күп чирләрнең (у очень многих болезней) исемнәре юк (нет имен).
Бүгенге көндә дә (и сегодня), әйтик (скажем), онкология белән авырган (болеющие) кешеләр, якыннарыбыз бар икән (если есть люди, близкие), татар халкы аның исемен атамаска тырыша (старается не называть его имя), "өч хәрефле чир" диючеләр дә бар (есть и те, кто говорит "трехбуквенная болезнь"). Ягъни, бүгенге көндә дә халыкта "исемен атасаң, чир сиңа якыная" (если назовешь имя, болезнь приблизится к тебе) дигән шик бар (есть сомнение).
4. Төрле авыруларны халык күз тию дип аңлаткан
(разные болезни народ объяснял сглазом)
Адәм баласы (человек, досл: сын Адама) нинди чирләрне кичерә ала (какую болезнь может перенести), халык ул чирләрне белгән (народ знал эти болезни). Шуның иң популяры — күз тию (сглаз), ул башка төрле авыруларга (к другим болезням) китергән дип саналган (считалось, что приводит). Тик торганда (на ровном месте) кеше авырып киткән (заболевал) һәм егылган (падал) икән, кешегә күз тигән дип әйтелгән (говорилось). Күз тиюдән күпсанлы имнәре һәм томнары (заговоры) булган, халык аларны әйткән.
*****
Понравилась статья? Прочитайте её полностью и в оригинале на сайте радио Азатлык.
Или же посмотрите лекцию сами (она полностью на татарском):
Если вы хотите почитать литературные тексты, то в нашей рубрике "Читаем на татарском" можно найти тексты татарской и мировой литературы. Все тексты адаптированы для изучающих язык, к ним прилагаются аудио, перевод ключевых фраз и тест.
Не забывайте заглядывать на наш сайт, каждый день вы найдете что-то новое и интересное! Также подписывайтесь на наши соцсети: мы есть в Вконтакте, Telegram-е, Facebook-е и Instagram-е.
