Галимнәр тарихта беренче тапкыр кара упкын сурәтен күрсәтте
(Впервые в истории учёные показали изображение чёрной дыры)
Галимнәр (учёные) дистәләгән (с десятка) телескоптан алынган мәгълүматны (взятую информацию) ике ел эшкәртеп (обработав два года), тарихта беренче тапкыр (впервые в истории) кара упкын (чёрная дыра) сурәтен күрсәттеләр (показали изображение).
Сүзлекчә – словарик
кара упкын – чёрная дыра
горизонт событий – вакыйга офыгы
Җир – земля
Киек каз юлы – Млечный путь
күк җисеме – небесное тело
сурәт – изображение
күзәтү – наблюдать
эшкәртү – обрабатывать
галим – учёный
нисбәтлелек теориясе – теория относительности
фаразлау – прогнозировать
кыйтга – континент
10 апрель астрофизиклар кара упкын сурәтен күрсәтте. Бу – кара упкынның тарихта беренче сурәте. Аны тәкъдим итү чарасы (презентационное мероприятие) онлайн күрсәтелде (показывалось). Чара "Вакыйга офыгы телескопы" (Телескоп горизонта событий) халыкара (международный) проекты кысаларында (в рамках) бер үк вакытта (одновременно) Бельгия, АКШ (США), Япония, Дания, Кытай, Чили һәм Тайваньдә оештырылды (было организовано).
Сурәт (изображение) "Вакыйга офыгы телескопы" проекты эшчәнлеге нәтиҗәсендә ясалды (было сделано в результате деятельности). Ул күпчелек (большинство) галактика төшен (ядро) тәшкил иткән (составляющий) гаять зур (весьма большой) кара упкыннарны күзәтү өчен (для наблюдения) оештырылган иде. Астрофизиклар Җиргә якынрак булган (находящийся ближе к Земле) Киек каз юлы үзәгендә (в центре Млечного пути) урнашкан ике кара упкынга игътибар иткән (обратили внимание).
Кара упкынны Җирдән күрү шактый катлаулы (достаточно сложно) булса да, астрофизиклар төрле кыйтгаларда урнашкан (находящиеся на разных континентах) дистәләп радиотелескопны бер зур, "виртуаль" телескопка, интерферометрга берләштергән (объединили). Ул күк җисемен (небесное тело) төрле нокталардан күзәтү (наблюдать рахных точек) мөмкинлеген бирә (даёт возможность), соңрак исә барлык алынган мәгълүматлар берләштерелә һәм эшкәртелә (объединяется и обрабатывается).
"Вакыйга офыгы телескопы" проектында катнашучы галимнәр ике кара упкынны 2017 елның апрелендә ун көн дәвамында күзәткән (наблюдали в течение десяти дней). Алар 500 терабайт күләмендә мәгълүматны алуга ирешкән, әлеге мәгълүматны астрофизиклар ике ел дәвамында (в течение двух лет) эшкәрткән.
Кара упкын – гаять көчле гравитациясе булган урын, ул утны да йота (поглощает и свет). Андый күренешнең булу ихтималын (взможность существования такого явления) XX гасыр башында нисбәтлелек теориясе (теория относительности) дәлилләгән (доказала), ләкин аның авторы, галим Альберт Эйнштейн үзе кара упкыннар булуына ышанмаган (сам не верил в существование чёрных дыр).
XX гасырның икенче яртысында кара упкыннар теориясе яңа, көчле телескоплар ярдәмендә (с помощью) дәлилләнде, галимнәр хәзер кара упкыннар барлыгында шикләнми диярлек (практически не сомневаются). Ләкин аларның Җирдән ерак урнашуы сәбәпле (по причине далёкого расстояния от Земли) моңарчы аларны күзәтеп булмаган (до этого их нельзя было наблюдать), астрофизиклар аларның нинди булуын фаразлый гына алган (могли только предсказывать, какие они).
*****
Это был отрывок статьи. Полностью и в оригинале материал можно прочитать здесь.
Если вам интересны ещё статьи по астрономии на татарском, то вот ещё 3 интересных материала:
- Яңа табылган планеталарда яшәү мөмкинме? – Можно ли жить на недавно нашедших планетах?
- Марска беренче кеше кайчан аяк басар? – Когда нога первого человека ступит на Марс?
- Кешелек Плутонны күрде – Человечество увидело Плутон
Если вы хотите почитать литературные тексты, то в нашей рубрике "Читаем на татарском" можно найти тексты татарской и мировой литературы. Все тексты адаптированы для изучающих язык, к ним прилагаются аудио, перевод ключевых фраз и тест.
Не забывайте заглядывать на наш сайт, каждый день вы найдете что-то новое и интересное! Также подписывайтесь на наши соцсети: мы есть в Вконтакте, Telegram-е, Facebook-е и Instagram-е.
